Στο σημερινό επεισόδιο της σειράς podcast Archisearch Talks, που διερευνά συμβουλές προς νέους αρχιτέκτονες, έχουμε μαζί μας έναν πραγματικά ξεχωριστό συνομιλητή, τον Δημήτρη, που βρίσκεται αυτή τη στιγμή στη Βόρεια Καρολίνα των ΗΠΑ. Τον γνώρισα από τον Κώστα Πουλόπουλο της Square One – τον οποίο θα φιλοξενήσουμε αύριο – ο οποίος μου μίλησε για έναν φίλο του που έχει σπουδάσει στο MIT και το Harvard και πρέπει οπωσδήποτε να τον γνωρίσω.

Ο Δημήτρης είναι μια μοναδική περίπτωση συνδυασμού καλλιτεχνικής και επιστημονικής κλίσης σε πολύ υψηλό επίπεδο. Μάλιστα, πρόσφατα έμαθα ότι ζωγραφίζει εκπληκτικά. Είναι επίκουρος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Βόρειας Καρολίνας, στη Charlotte, με διπλή θέση στη Σχολή Αρχιτεκτονικής και στη Σχολή Πληροφοριακών Συστημάτων. Παράλληλα, είναι ιδρυτής και διευθυντής του εργαστηρίου αστικών συνεργειών Urban Synergetics Lab.

Η ερευνητική του δραστηριότητα εστιάζει στη σχέση μεταξύ αστικού και αρχιτεκτονικού χώρου, της πληροφορίας και της κοινωνικής συμπεριφοράς, από τη σκοπιά της θεωρίας, της επιστήμης και των κυβερνητικών συστημάτων. Επιπλέον, ασχολείται με το σχεδιασμό ψηφιακών και φυσικών μέσων που συνδέουν ανθρώπους, τόπους και πράγματα.

Έχει εργαστεί και διδάξει στη Microsoft Research, στο MIT Media Lab, στο New York University Interactive Telecommunications Program, και στο Harvard Graduate School of Design. Η έρευνά του έχει δημοσιευτεί σε περισσότερα από 30 συνέδρια, επιστημονικά περιοδικά και βιβλία, ενώ έχει λάβει σημαντικές διακρίσεις όπως το Buckminster Fuller Challenge, το Harvard Deans Design Challenge και το Knight Foundation Celebrate Charlotte Arts Initiative.

Κατέχει διδακτορικό από το Harvard Graduate School of Design, μεταπτυχιακό Master of Science in Media Arts and Sciences από το MIT Media Lab, μεταπτυχιακό SMArchS σε Design Computation από το MIT School of Architecture and Planning και δίπλωμα Αρχιτέκτονα Μηχανικού από το Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο (ΕΜΠ).

Συνέντευξη

Βασίλης: Δημήτρη, καλησπέρα και σε ευχαριστούμε που είσαι μαζί μας απόψε. Τι ώρα είναι εκεί αυτή τη στιγμή;

Δημήτρης: Καλησπέρα Βασίλη. Καταρχάς, σε ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση. Είναι τιμή μου να συμμετέχω στην πρωτοβουλία των Archisearch podcasts, και ελπίζω η συζήτησή μας να φανεί χρήσιμη στους νέους αρχιτέκτονες. Όσο για την ώρα, εδώ είναι δύο το μεσημέρι.

Βασίλης: Πώς είναι η κατάσταση εκεί αυτή την περίοδο;

Δημήτρης: Είναι αρκετά περίεργη, όπως και σε πολλές άλλες πόλεις του κόσμου. Είμαστε ακόμα σε μερικό lockdown και υπάρχει μεγάλη ασάφεια σχετικά με τα μέτρα προστασίας από τον κορονοϊό και τη διαχείριση των κοινωνικών επαφών. Αυτό φαίνεται ιδιαίτερα με τις πρόσφατες μαζικές πορείες διαμαρτυρίας κατά του ρατσισμού, όπου η συμμετοχή συχνά έρχεται σε αντίθεση με τα υγειονομικά μέτρα που ισχύουν.

Επιπλέον, επειδή εργάζομαι σε πανεπιστήμιο, η κατάσταση είναι ιδιαίτερη. Τα ακαδημαϊκά ιδρύματα ήταν από τα πρώτα που έκλεισαν λόγω της πανδημίας. Στο πανεπιστήμιό μας, για παράδειγμα, έκλεισαν τα κτίρια από τις αρχές Μαρτίου, με όλες τις δραστηριότητες να μεταφέρονται σε διαδικτυακή μορφή. Αυτό είχε σημαντικό αντίκτυπο στην έρευνα και τη δουλειά του εργαστηρίου μου, καθώς πολλά projects έχουν παγώσει μέχρι να τελειώσει αυτή η περίοδος.

Βασίλης: Μίλησέ μας λίγο για την πορεία σου. Πώς κατέληξες να είσαι καθηγητής τόσο στην αρχιτεκτονική όσο και στα πληροφοριακά συστήματα, με ένα τόσο διεπιστημονικό εργαστήριο;

Δημήτρης: Η αγάπη μου πάντα ήταν και για την αρχιτεκτονική και για τη μηχανική και την επιστήμη. Με ενδιέφεραν εξίσου τα ερωτήματα του «τι», «πώς» και «γιατί». Το πρότυπό μου ήταν πάντα ο αναγεννησιακός άνθρωπος, ο Leonardo da Vinci, που ήταν και καλλιτέχνης, και μηχανικός, και επιστήμονας μαζί.

Πριν ασχοληθώ με την αρχιτεκτονική, ήμουν για ένα χρόνο φοιτητής Ναυπηγών Μηχανολόγων Μηχανικών στην Αθήνα και σχεδόν είχα αποφασίσει να δώσω εξετάσεις για σχολή καλών τεχνών. Τελικά, μετά το πτυχίο μου στο ΕΜΠ, επέλεξα να συνεχίσω με μεταπτυχιακές σπουδές στο MIT, γιατί με ενδιέφερε η προσέγγιση του προγράμματος Design Computation, που εστιάζει στη φιλοσοφία της υπολογιστικής και στην επαφή με θεωρίες συστημάτων.

Ένας σταθμός στην πορεία μου ήταν το πρώτο μεταπτυχιακό στο Design Computation, όταν ο καθηγητής μου Billy Mitchell με κάλεσε να ενταχθώ στο Media Lab του MIT, στο τμήμα Smart Cities. Θέλω να αναφέρω ότι ο Bill Mitchell έχει φύγει από τη ζωή, αλλά η εμπειρία στο Media Lab ήταν καθοριστική για μένα.

Το Media Lab είναι ένα περιβάλλον που φιλοξενεί ομάδες από διαφορετικά επιστημονικά πεδία: καλλιτέχνες, μηχανικούς, γιατρούς, δικηγόρους, ειδικούς στην πληροφορική. Όλοι μοιράζονται την κοινή φιλοσοφία ότι η τεχνολογία είναι ένα μέσο που φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά και τους δίνει τη δυνατότητα να κάνουν πράγματα που πριν ήταν αδύνατα.

Εκείνη την περίοδο δούλευα σε ένα πολύ γνωστό project, το Mobility On Demand, το οποίο αφορούσε την ανάπτυξη ενός συστήματος κοινόχρηστων ηλεκτροκίνητων οχημάτων, που σταθμεύουν σε διάφορα σημεία της πόλης και χρησιμοποιούνται για μετακινήσεις. Ήταν μια πρωτοποριακή ιδέα για την εποχή, πριν ακόμα διαδοθούν τα Uber ή τα κοινόχρηστα ποδήλατα. Εγώ ειδικεύτηκα στη μέτρηση της απόδοσης του συστήματος, κυρίως στο dynamic pricing και στα κίνητρα που θα ωθούσαν τους χρήστες να επιστρέφουν τα οχήματα στους σταθμούς όπου χρειάζονταν περισσότερο.

Μετά το μεταπτυχιακό, και μετά το θάνατο του Bill Mitchell, συνέχισα στο Harvard για το διδακτορικό μου. Εκείνη την εποχή τα συστήματα κοινόχρηστων ποδηλάτων είχαν ήδη ξεκινήσει να γίνονται δημοφιλή, με τη Βοστώνη να έχει το δικό της. Ο καθηγητής μου, που ήταν οικονομολόγος, με ώθησε να εστιάσω στο πώς η πόλη και ο σχεδιασμός της επηρεάζουν τη μέγιστη απόδοση αυτών των συστημάτων. Αυτό έγινε το βασικό θέμα της διδακτορικής μου έρευνας.

Κατά τη διάρκεια του διδακτορικού, εργάστηκα και στη Microsoft Research για ένα καλοκαίρι, όπου ασχολήθηκα με τεχνολογίες physical telepresence, δηλαδή την τηλεπαρουσία. Εκεί το αντικείμενο ήταν πώς σχεδιάζουμε περιβάλλοντα που λειτουργούν ως μέσα σύνδεσης ανθρώπων που βρίσκονται σε διαφορετικά μέρη γεωγραφικά.

Ταυτόχρονα δίδαξα στο Interactive Telecommunications Program, όπου έφερα τις γνώσεις μου σε θέματα αστικής τηλεπαρουσίας και έξυπνης κινητικότητας.

Αυτή η πορεία, από το Media Lab στο Harvard και τη Microsoft Research, μου δημιούργησε ένα προφίλ που συνδυάζει την αγάπη για το σχεδιασμό συστημάτων με την ανάγκη να κατανοήσουμε και να οικοδομήσουμε αυτά τα συστήματα.

Όταν ολοκλήρωσα το διδακτορικό μου, έψαχνα μια θέση που να μου επιτρέπει να γεφυρώσω τον κόσμο της αρχιτεκτονικής με αυτόν των πληροφοριακών συστημάτων. Βρήκα μια φανταστική θέση στη Βόρεια Καρολίνα, όπου έχω διπλή θητεία ως καθηγητής σε Σχολή Αρχιτεκτονικής και στο Τμήμα Πληροφοριακών Συστημάτων, και ίδρυσα το εργαστήριο Urban Synergetics Lab.

Στο εργαστήριο συνεργάζομαι με ανθρώπους από αρχιτεκτονική, πληροφορική και συστήματα λογισμικού. Δουλεύουμε συλλογικά για να μελετήσουμε και να σχεδιάσουμε συστήματα που συνδέουν ανθρώπους, τόπους και αντικείμενα.

Ένα μεγάλο μέρος της δουλειάς αφορά συστήματα έξυπνης κινητικότητας, αλλά το βασικό μας ενδιαφέρον είναι να κατανοήσουμε και να σχεδιάσουμε το φυσικό χώρο ως μέσο που συνδέει τους ανθρώπους.

Ένα ερώτημα που με απασχολεί έντονα είναι τι συμβαίνει όταν πολλοί άνθρωποι μοιράζονται περιορισμένους πόρους ή αντικείμενα. Ποιες ιδιομορφίες προκύπτουν σε τέτοια συστήματα και πώς μπορούμε να σχεδιάσουμε μέσω τεχνολογίας και design συστήματα που να είναι περισσότερο αυτοοργανωμένα.

Αυτή η περιοχή έρευνας σχετίζεται με τον χώρο των έξυπνων πόλεων, αν και προσωπικά δεν μου αρέσει ο όρος, καθώς εγώ δεν ενδιαφέρομαι να δούμε την πόλη ως κάτι που παίρνει αποφάσεις για μας, αλλά ως ένα φυσικό μέσο που μας βοηθά να συνδεθούμε και να πάρουμε συλλογικές και καλύτερες αποφάσεις.

Τέλος, πιστεύω ότι αυτή η διεπιστημονική περιοχή δεν έχει ακόμη ένα καθαρό επιστημονικό πεδίο ή μάθημα που να σε εκπαιδεύει πώς να σχεδιάζεις τέτοια συστήματα. Εμείς στο εργαστήριο προσπαθούμε να γεφυρώσουμε αυτό το κενό, φέρνοντας κοντά designers, αρχιτέκτονες και επιστήμονες της πληροφορίας.

– Μπορείτε να μας περιγράψετε πιο αναλυτικά το έργο του εργαστηρίου σας;

Το Εργαστήριο Αστικών Συνεργειών έχει ως στόχο τη συλλογική διερεύνηση μοντέλων αστικής νοημοσύνης. Μελετάμε τις δυνατότητες αυτών των μοντέλων και σχεδιάζουμε στρατηγικές για την υλοποίησή τους. Συγκεκριμένα, ασχολούμαστε με τον σχεδιασμό και την ανάλυση αστικών, κτιριακών και κινητικών συστημάτων που διέπονται από συλλογική συμπεριφορά. Στα αγγλικά, θα το περιέγραφα ως “Urban Building and Mobility Systems of Collective Action”.

Εστιάζουμε στις συνθήκες όπου μεγάλοι αριθμοί ανθρώπων αναγκάζονται να μοιραστούν περιορισμένους πόρους και εξετάζουμε πώς ο σχεδιασμός του χώρου, η ανάπτυξη τεχνολογιών που συνδέουν ανθρώπους, οι κοινωνικοί μηχανισμοί και τα κίνητρα μπορούν να ενισχύσουν τη συνεργασία ανάμεσα στους χρήστες — δηλαδή, πώς μπορούμε να ενθαρρύνουμε μια πιο συναινετική συμπεριφορά.

Στο εργαστήριο εστιάζουμε σε τρεις βασικούς άξονες: πρώτον, σχεδιάζουμε και αναπτύσσουμε τεχνολογίες που συνδέουν ανθρώπους, αντικείμενα και τόπους. Δεύτερον, διαμορφώνουμε μηχανισμούς κοινωνικής συμπεριφοράς με στόχο την κινητοποίηση των χρηστών. Τρίτον, δημιουργούμε μοντέλα προσομοίωσης βασισμένα σε δεδομένα (data-driven simulation models) για να προβλέψουμε τη δυναμική των αστικών συστημάτων.

Για παράδειγμα, εργαζόμαστε πάνω σε μοντέλα συστημάτων κοινόχρηστης κινητικότητας — όπως ποδήλατα, αυτοκίνητα και ταξί — όπου βασικό ερώτημα είναι το κατά πόσο η χρήση βελτιωμένων τεχνολογιών αναδιανομής οχημάτων από περιοχές με υψηλή ζήτηση σε περιοχές με χαμηλή ζήτηση μπορεί να αυξήσει την αποδοτικότητα του συστήματος.

Αυτό είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον, γιατί παρά την πολυετή συζήτηση και τις τεχνολογικές εξελίξεις, δεν έχει ακόμη επιτευχθεί ο βαθμός αλλαγής που όλοι αναμένουμε όσον αφορά τον τρόπο που μετακινούμαστε στην πόλη. Μιλάμε διαρκώς για «έξυπνα συστήματα κινητικότητας» που θα κάνουν τις μετακινήσεις πιο εύκολες και οικονομικές σε σχέση με το ιδιωτικό αυτοκίνητο, αλλά αυτό το όραμα δεν έχει ακόμη πραγματωθεί. Πολλές εταιρείες έχουν κλείσει επειδή δεν κατάφεραν να ανταποκριθούν στα απαραίτητα ποιοτικά πρότυπα.

Επιπλέον, κανείς δεν μπορεί εύκολα να απαντήσει στο ερώτημα πόσο αποδοτικά μπορούν να γίνουν αυτά τα συστήματα. Ο όρος «καλό» εδώ σημαίνει ότι τα συστήματα βοηθούν τις πόλεις να μειώσουν την ανάγκη για χώρο στάθμευσης, χρησιμοποιώντας λιγότερα οχήματα για να εξυπηρετήσουν περισσότερους ανθρώπους. Αυτή είναι η βασική υπόθεση — λιγότερος χώρος για πάρκινγκ σημαίνει περισσότερος διαθέσιμος αστικός χώρος για άλλες χρήσεις.

Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε με ακρίβεια πόσο μπορεί να μειωθεί αυτός ο χώρος. Για παράδειγμα, αν σε 5 χρόνια αναπτυχθούν καλύτερες τεχνολογίες για την αναδιανομή των οχημάτων, πόσο χώρος στάθμευσης θα εξοικονομηθεί; Τα μοντέλα προσομοίωσης που δημιουργούμε απαντούν σε τέτοια ερωτήματα και τα μέχρι τώρα αποτελέσματα δείχνουν ότι ναι μεν οι τεχνολογίες αυτές βοηθούν, αλλά όχι στον βαθμό που περιμέναμε. Η αποδοτικότητα του συστήματος εξαρτάται λιγότερο από την τεχνολογία και περισσότερο από τον χωρικό σχεδιασμό της πόλης και τη διαμόρφωση των χρήσεων γης.

Τέλος, τελευταία ασχολούμαστε και με τεχνολογίες φυσικής τηλεπαρουσίας, που θα μπορούσαμε να συζητήσουμε σε επόμενη ευκαιρία.

– Ποιο είναι το τρέχον project που δουλεύετε;

Τα έργα που τρέχουμε κινούνται κυρίως σε δύο κατευθύνσεις. Η πρώτη αφορά τα συστήματα έξυπνης κινητικότητας, όπως περιέγραψα προηγουμένως. Η δεύτερη αφορά τον χώρο ως μέσο έκφρασης και επικοινωνίας, την αρχιτεκτονική ως εργαλείο και τον φυσικό χώρο ως μέσο αλληλεπίδρασης.

Το μεγαλύτερο project που δουλεύουμε αυτήν την περίοδο ονομάζεται Charlotte’s Breath και είναι μια δημόσια εικαστική εγκατάσταση αστικής κλίμακας στην πόλη Σάρλοτ των ΗΠΑ. Αποτελείται από δέκα μεγάλες φουσκωτές κατασκευές, τοποθετημένες σε δέκα διαφορετικά σημεία της πόλης. Το έργο θα παρουσιαστεί κατά τη διάρκεια ενός μεγάλου δημόσιου φεστιβάλ.

Οι κατασκευές είναι συνδεδεμένες διαδικτυακά και επιτρέπουν στους ανθρώπους που βρίσκονται σε κάθε τοποθεσία να βιώσουν, με έναν ιδιαίτερο τρόπο, την παρουσία ανθρώπων σε άλλες τοποθεσίες. Με αυτόν τον τρόπο θέτουμε ερωτήματα γύρω από την αντίληψή μας για την κοινωνική ταυτότητα και το πού ανήκουμε τοπικά — δηλαδή για την τοπική μας ταυτότητα.

Κάθε φουσκωτή κατασκευή αποτελεί ένα κλειστό σύστημα αέρα: όλες μαζί έχουν συλλογικά την ίδια ποσότητα αέρα. Ο κόσμος μπορεί να φουσκώνει ή να ξεφουσκώνει τις κατασκευές μέσω των κινητών του τηλεφώνων. Αυτό σημαίνει ότι για να φουσκώσει κάποιος τη φουσκωτή κατασκευή που βρίσκεται μπροστά του, αναγκαστικά αφαιρεί αέρα από κάποια άλλη κατασκευή σε διαφορετική τοποθεσία, την οποία επιλέγει. Έτσι, η ενέργεια ενός γκρουπ ανθρώπων σε μια περιοχή επηρεάζει το τι βιώνει ένα άλλο γκρουπ σε διαφορετική τοποθεσία.

– Πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτά που μας περιγράφετε. Ποιος είναι ο τύπος συνεργάτη που αναζητάτε στο εργαστήριό σας;

– Στο εργαστήριό μας δουλεύουμε σε έναν συνδυασμό πεδίων: αρχιτεκτονική, design, μηχανική πληροφοριακών συστημάτων, αλλά και ανάλυση κοινωνικής συμπεριφοράς. Πρέπει να σχεδιάσουμε τα συστήματα, αλλά και να κατανοήσουμε πώς τα χρησιμοποιούν οι άνθρωποι — τόσο μέσα από πειράματα όσο και μέσω μοντέλων προσομοίωσης. Γι’ αυτό και οι συνεργάτες που αναζητώ προέρχονται από διαφορετικές σχολές: αρχιτέκτονες, computer scientists, μηχανολόγοι.

Η φύση των projects μας απαιτεί διεπιστημονική ομάδα. Ψάχνω άτομα ανοιχτόμυαλα, που θέλουν να δουν πέρα από τα στενά όρια του κλάδου τους και έχουν όρεξη να μάθουν νέα πράγματα, να αποκτήσουν νέες εμπειρίες και γνώσεις. Επιπλέον, είναι σημαντικό να τους αρέσει να βοηθούν τους άλλους — επειδή το εργαστήριο λειτουργεί ως οικοσύστημα ανταλλαγής γνώσης: οι αρχιτέκτονες βοηθούν τους computer scientists να κατανοήσουν το design, ενώ οι computer scientists υποστηρίζουν τους αρχιτέκτονες στο σχεδιασμό καλύτερων interfaces. Υπάρχει λοιπόν διαρκής διαδραστική μάθηση μεταξύ μας.

– Ποιες προκλήσεις πιστεύετε ότι θα κληθούν να αντιμετωπίσουν οι αρχιτέκτονες και η αρχιτεκτονική στο μέλλον;

– Πρόκειται για μια πολύ ενδιαφέρουσα αλλά και σύνθετη ερώτηση. Πρέπει να πω ότι η αρχιτεκτονική είναι έντονα τοπικό και πολιτισμικό φαινόμενο. Δεν μπορεί κανείς να βάλει όλα τα ζητήματα σε ένα καλούπι, γιατί οι ανάγκες και οι ταχύτητες εξέλιξης διαφέρουν ανά περιοχή και κοινωνία — αυτό που ζητά η Αμερική μπορεί να είναι διαφορετικό από αυτό που αναζητούν στην Ευρώπη ή την Ασία.

Στους τομείς που με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα — δηλαδή πώς η τεχνολογία επηρεάζει το σχεδιασμό και τη βιωματική σχέση με το περιβάλλον — με ανησυχεί το εξής: καθώς ο κόσμος γίνεται όλο και πιο τεχνοκρατικός, πλέον δεν αρκεί απλά να σχεδιάζουμε πράσινα ή έξυπνα κτίρια, πρέπει να αποδεικνύουμε πώς αυτά λειτουργούν στην πράξη. Στην αρχιτεκτονική εκπαίδευση ωστόσο, ακόμα δεν έχουμε βρει αποτελεσματικούς τρόπους να απαντήσουμε σε τέτοια ερωτήματα.

Αυτό έχει ως αποτέλεσμα οι αρχιτέκτονες να μένουν εκτός σημαντικών διαλόγων για το μέλλον της τεχνολογίας και του δομημένου περιβάλλοντος. Την ίδια στιγμή, πολλά τμήματα computing και informatics διερευνούν όλο και περισσότερο το design, διαμορφώνοντας έναν διάλογο στον οποίο οι αρχιτέκτονες δεν μπορούν να συμμετάσχουν ισότιμα. Η τεχνολογία στην αρχιτεκτονική εκπαίδευση χρησιμοποιείται κυρίως για να σχεδιάσουμε πιο πολύπλοκες μορφές, όχι για να βελτιώσουμε τον τρόπο με τον οποίο βιώνουμε και ζούμε τον χώρο.

Αυτή η διάσταση, που είναι πολύ σημαντική και την οποία εστιάζουμε στο εργαστήριό μας, μένει πίσω, και αυτό θεωρώ ότι είναι μεγάλη πρόκληση για το μέλλον. Θα ήθελα να τονίσω ότι αυτή η πρόκληση δεν είναι καθολική· εξαρτάται από το πλαίσιο και τον ρυθμό της κοινωνίας μέσα στην οποία λειτουργεί κανείς. Όμως πιστεύω πως πρέπει να αλλάξει η αρχιτεκτονική εκπαίδευση την επόμενη δεκαετία, ώστε να προσαρμοστεί σε αυτές τις ανάγκες.

– Επειδή αναφερθήκατε στην εκπαίδευση, ποιες είναι οι βασικές διαφορές που έχετε παρατηρήσει ανάμεσα στην εκπαίδευση στην Αμερική και σε αυτή που ζήσατε στην Ελλάδα; Υπάρχουν αλλαγές που θα προτείνατε;

– Είναι ξεκάθαρο ότι υπάρχει μεγάλη διαφορά στους διαθέσιμους πόρους, αλλά και στο γεγονός ότι στην Αμερική λειτουργούν πολλά ιδιωτικά πανεπιστήμια, σε αντίθεση με την Ελλάδα, όπου τα δημόσια είναι η πλειοψηφία.

Εγώ προσωπικά βρέθηκα σε δύο από τα κορυφαία πανεπιστήμια παγκοσμίως, το MIT και το Χάρβαρντ. Αυτά τα ιδρύματα είναι πόλοι έλξης εξαιρετικά ταλαντούχων ανθρώπων, και μάλιστα με πολύ γρήγορους ρυθμούς: καθηγητές, φοιτητές, επισκέπτες, ομιλητές έρχονται και φεύγουν συνεχώς, δημιουργώντας έναν χείμαρρο ιδεών. Είναι πραγματικά «overwhelming» ως εμπειρία — να βρίσκεσαι σε μια διάλεξη με κάποιον που είχες διαβάσει στα προπτυχιακά σου, είναι κάτι που ανεβάζει τον πήχη.

Ένα ακόμα χαρακτηριστικό είναι η ποικιλία και η ποιότητα των φοιτητών, που προέρχονται από όλο τον κόσμο. Αυτό δημιουργεί έντονο ανταγωνισμό ή συναγωνισμό — ανάλογα με το περιβάλλον. Για παράδειγμα, σε πολλές αρχιτεκτονικές σχολές η ατμόσφαιρα είναι ανταγωνιστική, με τους φοιτητές να παλεύουν για το πιο πρωτότυπο project ή τη διπλωματική. Αντίθετα, σε εργαστήρια όπως το Media Lab, η προσέγγιση είναι περισσότερο συνεργατική, με έμφαση στο «μαζί πετύχαμε αυτό» και λιγότερο στο «εγώ έκανα αυτό».

Ένα σημαντικό στοιχείο είναι ότι πολλά από αυτά τα πανεπιστήμια ενθαρρύνουν και οργανώνουν τη συνεργασία ανάμεσα σε διαφορετικά τμήματα και σχολές, μέσα από επιδοτήσεις, grants και πρωτοβουλίες που απαιτούν διακλαδική συμμετοχή. Αυτό βοηθά στην ανακύκλωση και ανταλλαγή γνώσης, κάτι που προσωπικά θεωρώ πολύ σημαντικό.

Για τους αρχιτέκτονες ειδικά, αυτό σημαίνει ότι μαθαίνουν να εκτιμούν καλύτερα τη δουλειά τους και να εξηγούν με σαφήνεια την αξία των σχεδίων τους σε ανθρώπους άλλων κλάδων. Στην Ελλάδα, όταν είσαι κλεισμένος στον κύκλο των αρχιτεκτόνων, δεν υπάρχει πάντα η ανάγκη να αιτιολογείς τις επιλογές σου, γιατί όλοι μιλούν την ίδια γλώσσα. Αυτό δημιουργεί συχνά ένα επικοινωνιακό χάσμα όταν χρειάζεται να συνομιλήσεις με μηχανικούς, προγραμματιστές ή κοινωνικούς επιστήμονες. Στα πανεπιστήμια που έχω περάσει, αυτό το χάσμα είναι λιγότερο έντονο λόγω της συνεχούς διάδρασης μεταξύ διαφορετικών σχολών.

— Υπάρχει κάποιο μάθημα ζωής που θα ήθελες να μοιραστείς μαζί μας μέσα από την έως τώρα καριέρα και εμπειρία σου;

Πριν απαντήσω, θέλω να προσθέσω κάτι που ξέχασα προηγουμένως σχετικά με το δεύτερο μέρος της ερώτησής σου, δηλαδή τι θα πρότεινα να αλλάξει. Θα ήθελα να βλέπω περισσότερα συνέδρια στην Ελλάδα, περισσότερες συνεργασίες ανάμεσα σε διαφορετικά τμήματα των πανεπιστημίων και περισσότερες ανταλλαγές φοιτητών με το εξωτερικό. Επίσης, θεωρώ σημαντική τη μεγαλύτερη συμμετοχή σε προγράμματα επιδοτήσεων που απαιτούν συνεργασία μεταξύ σχολών και επιστημονικών πεδίων.

Όσον αφορά το μάθημα ζωής που έχω αποκομίσει, θα μοιραστώ τρία βασικά σημεία που με έχουν σημαδέψει:

Πρώτον, πρέπει να μάθεις να βρίσκεις την αξία σε αυτό που κάνεις και να μπορείς να την επικοινωνείς με σαφήνεια στους άλλους. Αυτό δεν είναι εύκολο, αλλά είναι απαραίτητο. Πρέπει να μπορείς να εξηγήσεις ξεκάθαρα γιατί αυτό που κάνεις έχει νόημα, ποια είναι η προστιθέμενη του αξία και πώς να το παρουσιάσεις με απλά λόγια.

Δεύτερον, συνειδητοποίησα ότι ο κόσμος είναι εξαιρετικά προκατειλημμένος ανάλογα με το «καπέλο» που φοράς. Η προσοχή και το βάρος που δίνουν οι άλλοι σε αυτά που λες αλλάζει σημαντικά ανάλογα με το πλαίσιο και τον ρόλο σου. Στην καριέρα μου έχω περάσει από πολύ διαφορετικά περιβάλλοντα — από την αρχιτεκτονική στο Media Lab, από το Media Lab πάλι στην αρχιτεκτονική, στη συνέχεια στη Microsoft, και στο διαδραστικό πρόγραμμα επικοινωνίας που είναι διεπιστημονικό. Τώρα βρίσκομαι ανάμεσα στην αρχιτεκτονική και την πληροφορική. Κάθε αλλαγή «καπέλου» σημαίνει ότι ο κόσμος ακούει και αξιολογεί διαφορετικά αυτά που λες. Αυτό δεν είναι ούτε καλό ούτε κακό, είναι χαρακτηριστικό που πρέπει να το έχεις υπόψη και να το εκμεταλλεύεσαι.

Τρίτον, κάθε βήμα που κάνεις στην καριέρα επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό το επόμενο. Μπορεί να ανοίξει νέες πόρτες ή αντίθετα να κλείσει προηγούμενες. Γι’ αυτό, θεωρώ σημαντικό να έχεις, όσο το δυνατόν, ένα πλάνο για τα επόμενα πέντε χρόνια σου.

— Θα περάσουμε τώρα σε ερωτήματα που μας έχουν θέσει στα πλαίσια των Archisearch Portfolio Reviews, τα οποία ξεκινήσαμε φέτος και ελπίζουμε να καθιερωθούν. Σε αυτά, ακαδημαϊκοί, αρχιτέκτονες και επαγγελματίες αξιολογούν portfolios και CVs φοιτητών, δίνοντας συμβουλές για την επαγγελματική τους εξέλιξη ή τα μεταπτυχιακά τους. Τι κοιτάς εσύ σε ένα portfolio και ένα βιογραφικό, συμπεριλαμβανομένου και του συνοδευτικού σημειώματος;

Σε γενικές γραμμές, εξετάζω δύο βασικά στοιχεία. Το προφανές είναι αν το άτομο διαθέτει τα κατάλληλα προσόντα και δεξιότητες για τη θέση. Όμως το πιο σημαντικό για μένα είναι να καταλάβω ποιο είναι το κίνητρο του ατόμου — γιατί θέλει να κάνει αυτό που κάνει, ποιοι είναι οι στόχοι του. Αυτό πρέπει να φαίνεται μέσα από την αίτηση, που περιλαμβάνει το portfolio, το βιογραφικό και το συνοδευτικό σημείωμα.

Να το εξηγήσω λίγο καλύτερα: με ενδιαφέρει πολύ να κατανοήσω τι κίνητρα έχει κάποιος και τι θέλει να επιτύχει στη ζωή του. Φυσικά, ειδικά όταν είσαι νέος, δεν μπορείς να γνωρίζεις όλα αυτά με ακρίβεια. Ωστόσο, το κίνητρο και οι στόχοι βάζουν προτεραιότητες που θα φανούν αργότερα, όταν αντιμετωπίσεις δυσκολίες στη δουλειά.

Για παράδειγμα, όταν καταλαβαίνω ότι ένας υποψήφιος έχει μακροπρόθεσμους στόχους που ευθυγραμμίζονται με το εργαστήριο ή την ομάδα όπου θέλει να εργαστεί, ξέρω ότι στα δύσκολα θα παραμείνει προσηλωμένος και δεν θα ακινητοποιηθεί. Αντίθετα, έχω δει στο παρελθόν να προσλαμβάνω ανθρώπους των οποίων τα κίνητρα δεν ταυτίζονταν με τη δουλειά, και όταν προέκυπταν δυσκολίες, άλλαζαν προτεραιότητες και έπρεπε εγώ να τρέχω για να τους «κρατήσω».

Έτσι, το πρώτο πράγμα που κοιτάω είναι το κίνητρο, οι στόχοι και το αν η συνεργασία μαζί μου ή με το εργαστήριό μου μπορεί να βοηθήσει την εξέλιξή τους. Αυτό είναι πολύ σημαντικό — πέρα από τις δεξιότητες και το ταλέντο, που θεωρούνται δεδομένα.

Το δεύτερο στοιχείο που εξετάζω είναι αν το άτομο έχει κατανοήσει και μπορεί να εξηγήσει την αξία της δουλειάς του. Όταν βλέπω ένα portfolio, θέλω να είναι ξεκάθαρο γιατί επιλέχθηκε μια συγκεκριμένη προσέγγιση, τι προσφέρει, και γιατί είναι καλύτερη από άλλες. Αυτή η κατανόηση πρέπει να φαίνεται και στο βιογραφικό.

Ένα συχνό λάθος στα βιογραφικά είναι ότι απλώς καταγράφονται εμπειρίες και θέσεις εργασίας χωρίς να εξηγείται τι ακριβώς έγινε και ποιο ήταν το αποτέλεσμα. Κατά τη γνώμη μου, κάθε θέση πρέπει να περιγράφεται με τρία στοιχεία: τι έκανες, τι αποτέλεσμα είχε η δουλειά σου, και σε σύγκριση με τι. Για παράδειγμα: «Σχεδίασα το τάδε έργο, το οποίο αύξησε τον ωφέλιμο χώρο κατά 20%, οδηγώντας στην απόκτηση του project». Αυτή η δομή δείχνει ότι το άτομο εστιάζει στην αξία της δουλειάς του μέσα από συγκρίσεις — και αυτό είναι πολύ σημαντικό.

Δεν χρειάζεται το βιογραφικό ή το portfolio να είναι υπερβολικά δημιουργικά ή εντυπωσιακά σχεδιασμένα. Αν είναι πολύ εξεζητημένα, συχνά δείχνει ότι το άτομο δυσκολεύεται να εξηγήσει απλά και κατανοητά την αξία της δουλειάς του.

Τέλος, όσον αφορά το συνοδευτικό σημείωμα (cover letter), πρέπει να υποστηρίζει τα παραπάνω. Δεν αρκεί να γράψεις «θέλω να δουλέψω εδώ γιατί είστε πολύ καλοί και θα μάθω πολλά». Αυτό είναι δεδομένο. Θέλω να καταλάβω τι έχεις να προσφέρεις εσύ, γιατί αυτή η θέση σου ταιριάζει και γιατί εσύ είσαι ο κατάλληλος γι’ αυτήν. Και όλα αυτά πρέπει να τα παρουσιάζεις με σαφήνεια και χωρίς περιττές φλυαρίες.

Ερώτηση:
Σημαντικά όλα όσα μας είπες. Τι μου προτείνεις να κάνω; Να φύγω για μεταπτυχιακό στο εξωτερικό ή να μείνω στην Ελλάδα; Και αν ναι, πώς είναι καλύτερο να το κάνω; Να δουλέψω πρώτα και μετά να αποφασίσω ή να φύγω κατευθείαν;

Απάντηση:
Αυτή είναι μια πολύ σημαντική ερώτηση και άπτεται ενός από τα τρία βασικά μαθήματα ζωής που ανέφερα προηγουμένως: το κάθε βήμα που κάνεις τώρα επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό τις ευκαιρίες που θα έχεις στο άμεσο μέλλον — είτε ανοίγοντας πόρτες, είτε κλείνοντας άλλες.

Ένα ακόμα στοιχείο που θέλω να τονίσω πριν απαντήσω είναι ο τρόπος που αλλάζει η λήψη αποφάσεων με το πέρασμα του χρόνου. Όταν ξεκινάς κάτι καινούριο, ο χρόνος που αφιερώνεις σε αυτό σε κάνει καλύτερο, αλλά ταυτόχρονα σε απομακρύνει από το προηγούμενο. Αυτό είναι κάτι που πολλοί δεν υπολογίζουν στην αρχή.

Αν ξεκινήσεις ένα μεταπτυχιακό ή μια δουλειά για αόριστο χρόνο, χωρίς να έχεις σαφή εικόνα πόσο θα διαρκέσει, πρέπει να ξέρεις ότι αυτό θα επηρεάσει τις μελλοντικές επιλογές σου. Δεν θα μπορείς εύκολα να επιστρέψεις σε παλαιότερα πεδία, γιατί θα έχεις εξελιχθεί σε κάτι διαφορετικό.

Όσον αφορά το «πρώτα δουλειά» ή «πρώτα μεταπτυχιακό», η δουλειά σίγουρα σου δίνει χρόνο να σκεφτείς, αλλά αν δουλεύεις για πολλά χρόνια σε ένα μεγάλο γραφείο, συχνά γίνεσαι εκτελεστικό όργανο και λιγότερο δημιουργικός. Αυτό μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τη δυνατότητά σου να διεκδικήσεις αργότερα θέσεις ή προγράμματα που δίνουν μεγαλύτερη έμφαση στη δημιουργικότητα.

Δεν θέλω να πω ότι η δουλειά σε ένα μεγάλο γραφείο είναι μόνο εκτελεστική· όχι. Απλώς, το πόσο καιρό μένεις εκεί είναι κρίσιμο. Πολλοί δέχονται ευκαιρίες σε μεγάλα γραφεία χωρίς να σκεφτούν πόσο χρόνο θέλουν να αφιερώσουν εκεί και τι θα τους προσφέρει αυτό στην πορεία.

Πιστεύω ότι είναι λάθος να ξεκινάς δουλειά ή μεταπτυχιακό χωρίς να έχεις έστω μια αμυδρή εικόνα για το επόμενο βήμα σου. Είναι ρίσκο που μπορεί να βγει καλά, αλλά και να μην αποδώσει. Δεν μπορώ να σου πω κατηγορηματικά αν πρέπει να κάνεις μεταπτυχιακό ή να πας κατευθείαν στην αγορά εργασίας. Αυτό που θέλω να τονίσω είναι να σκεφτείς γιατί θέλεις το ένα ή το άλλο, για πόσο χρόνο και τι θα κάνεις μετά.

Ερώτηση:
Ποιο είναι πιο σημαντικό για την επιλογή μεταπτυχιακού: η χώρα και η πόλη, το πανεπιστήμιο, το εκπαιδευτικό προσωπικό ή το αντικείμενο σπουδών;

Απάντηση:
Εξαρτάται από το τι θέλεις να πετύχεις. Αν είσαι αποφασισμένος να εστιάσεις σε ένα συγκεκριμένο αντικείμενο, τότε το θέμα του μεταπτυχιακού έχει βαρύνουσα σημασία. Αν όμως θέλεις να διευρύνεις τους ορίζοντές σου, τότε πιο σημαντικοί γίνονται οι άνθρωποι με τους οποίους θα συναναστραφείς — τόσο οι συμφοιτητές σου όσο και το εκπαιδευτικό προσωπικό.

Σε αυτή την περίπτωση, το πανεπιστήμιο και η πόλη αποκτούν μεγαλύτερο ρόλο. Για παράδειγμα, στο Cambridge της Μασαχουσέτης, όπου βρίσκονται το Harvard και το MIT, υπάρχει μια συγκέντρωση εξαιρετικού ανθρώπινου κεφαλαίου που διαμορφώνει πολύ τον τρόπο σκέψης σου.

Άρα, είναι σημαντικό να αποφασίσεις αν θέλεις να εμβαθύνεις σε ένα συγκεκριμένο πεδίο ή να επωφεληθείς από το ευρύτερο δίκτυο και την ακαδημαϊκή κοινότητα.

Ερώτηση:
Ποια είναι η κύρια διαφορά μεταξύ διδακτορικού και μεταπτυχιακού και ποιες οι διαφορές της έρευνας στην ακαδημία από την έρευνα στην πράξη, σε ένα design office;

Απάντηση:
Με απλά λόγια, στο μεταπτυχιακό κυρίως παίρνεις γνώσεις και δεξιότητες, ενώ στο διδακτορικό κυρίως δίνεις, δηλαδή κάνεις μια σημαντική συνεισφορά στην πρόοδο του κλάδου σου.

Για να κάνεις διδακτορικό, αναμένεται να παράγεις πρωτότυπη γνώση και να συμβάλλεις στην ανάπτυξη του επιστημονικού πεδίου. Αντίθετα, το μεταπτυχιακό είναι το βήμα όπου γίνεσαι καλύτερος, αναπτύσσεις δεξιότητες και ανοίγεις πόρτες για μελλοντικές ευκαιρίες.

Επίσης, το διδακτορικό είναι απαραίτητο αν σκοπεύεις να συνεχίσεις στην ακαδημία ή να διεκδικήσεις θέσεις που απαιτούν διδακτορικό. Αν δεν έχεις αυτή την πρόθεση, πρέπει να το σκεφτείς σοβαρά, γιατί είναι πολύ απαιτητικό σε χρόνο και ενέργεια.

Όσον αφορά τη διαφορά στην έρευνα, η ακαδημαϊκή έρευνα αξιολογείται με βάση την πρόοδο που φέρνει στον κλάδο, μέσα από την αναγνώριση από τους συναδέλφους.

Η έρευνα στην πράξη, σε ένα design office, είναι πιο εφαρμοσμένη και επικεντρώνεται στα συμφέροντα και τις ανάγκες του συγκεκριμένου γραφείου ή έργου.

Άρα, είναι σημαντικό να καταλάβεις ότι η έρευνα στην ακαδημία και στην πράξη διαφέρουν τόσο στον σκοπό όσο και στον τρόπο αξιολόγησής τους. Στην ακαδημία πρέπει να μπορείς να τεκμηριώσεις ξεκάθαρα την αξία της δουλειάς σου, ενώ στην πράξη αυτό δεν είναι πάντα απαραίτητο.

Ερώτηση:
Πώς μπορώ να χτίσω το προφίλ μου έτσι ώστε να βρω τη δουλειά των ονείρων μου;

Απάντηση:
Αυτή είναι μια πολύ σημαντική ερώτηση που συζητώ συχνά με τους φοιτητές μου. Το πιο δύσκολο είναι να προβλέψουμε τι ακριβώς θέλουμε να κάνουμε, γιατί συνήθως δεν γνωρίζουμε όλες τις επιλογές που υπάρχουν.

Ένα πιο πρακτικό βήμα είναι να εντοπίσεις πρόσωπα και προφίλ που σε εμπνέουν και να μελετήσεις την πορεία τους, δηλαδή από πού έχουν περάσει και πώς έφτασαν εκεί που είναι σήμερα.

Αν το κάνεις αυτό για αρκετούς ανθρώπους, θα διαπιστώσεις ότι κάποιες διαδρομές επαναλαμβάνονται ή κάποιες επιλογές συχνά συνδέονται με συγκεκριμένες ευκαιρίες. Αυτό θα σε βοηθήσει να διαμορφώσεις το δικό σου σχέδιο.

Εγώ προσωπικά έχω ανακαλύψει πολλούς χώρους, ευκαιρίες και προγράμματα που δεν ήξερα καν ότι υπάρχουν μέσα από τη συναναστροφή με ανθρώπους. Όσο μένεις μόνος σου και σκέφτεσαι, είναι δύσκολο να βρεις όλες τις επιλογές, επειδή απλά δεν ξέρεις τι υπάρχει εκεί έξω.

Ερώτηση:
Δημήτρη, σε ευχαριστούμε πολύ που ήσουν μαζί μας σήμερα.

Απάντηση:
Ευχαριστώ πολύ κι εγώ για την πρόσκληση. Ελπίζω η συζήτηση να είναι χρήσιμη για τους νέους που την διαβάζουν. Αν κάποιος θέλει, μπορεί να μου στείλει email μέσω της ιστοσελίδας μου, θα χαρώ να βοηθήσω.

Ερώτηση:
Μπορείς να μας δώσεις το domain της σελίδας σου;

Απάντηση:
Η ιστοσελίδα του εργαστηρίου μου είναι urbansynergeticslab.net.

Ερώτηση:
Πολύ ωραία. Δημήτρη, σε ευχαριστούμε και σου ευχόμαστε καλή συνέχεια και… stay safe!

Απάντηση:
Ευχαριστώ πολύ, να είστε καλά.