Στο 34ο επεισόδιο της καθημερινής σειράς podcast Archisearch Talks, με θέμα «Συμβουλές προς νέους αρχιτέκτονες», έχουμε κοντά μας την Ασπασία Τάκα, ιδρύτρια του αρχιτεκτονικού γραφείου Taka + Partners. Το γραφείο, με έδρα τη Θεσσαλονίκη και παρουσία από το 2013 και στο Ντουμπάι, ιδρύθηκε το 2006 και έχει αποσπάσει πληθώρα διεθνών διακρίσεων, μεταξύ των οποίων International Property Awards, German Design Awards, Big SEE και A’ Design Award.

Το έργο του γραφείου καλύπτει ένα ευρύ φάσμα, από αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και interior design, μέχρι το σχεδιασμό επίπλων και αντικειμένων. Το portfolio περιλαμβάνει ξενοδοχειακά συγκροτήματα, κατοικίες, εμπορικούς και πολιτιστικούς χώρους, χώρους αναψυχής, επαγγελματικούς και εκθεσιακούς χώρους, καθώς και έργα τοπιακής αρχιτεκτονικής και οπτικοακουστικού χαρακτήρα. Πρόσφατα, το γραφείο μεταφέρθηκε σε έναν εντυπωσιακό βιομηχανικό χώρο τύπου loft, ο οποίος θα παρουσιαστεί σύντομα στο archisearch.gr.

Βασίλης: Ασπασία, καλησπέρα.
Ασπασία Τάκα: Καλησπέρα και από μένα. Ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση. Είναι χαρά και τιμή μου να συμμετέχω κι εγώ σε αυτή την εξαιρετική πρωτοβουλία, μαζί με συναδέλφους, για να μοιραστούμε εμπειρίες και συμβουλές με τους νέους αρχιτέκτονες.

Β: Μίλησέ μας λίγο για τα πρώτα σου βήματα στην επιχειρηματικότητα. Πόσο διαφορετικό είναι να περνά κανείς από τη δημιουργική διαδικασία στο ρόλο του επιχειρηματία, που καλείται να διαχειριστεί ανθρώπους και σύνθετες καταστάσεις;

Α.Τ.: Είναι ένας μακρύς δρόμος. Από τη δημιουργική ιδιότητα του αρχιτέκτονα ή designer, μέχρι τη δημιουργία και διαχείριση ενός αρχιτεκτονικού γραφείου, με όλα όσα αυτό συνεπάγεται – πελάτες, συνεργάτες, έργα, deadlines – απαιτείται εμπειρία και διαρκής εξέλιξη. Είναι μία διαδικασία που δεν διδάσκεται στην αρχιτεκτονική σχολή, αλλά αποκτάται μέσα από την πράξη. Παρά τις προκλήσεις, είναι εξαιρετικά δημιουργική και ευχάριστη.

Β: Ποιες είναι οι βασικές προκλήσεις που αντιμετωπίζεις καθημερινά στη διαχείριση του ανθρώπινου δυναμικού;

Α.Τ.: Το πιο ενδιαφέρον και απαιτητικό στοιχείο είναι η συνεχής αλληλεπίδραση με διαφορετικούς ανθρώπους – συνεργάτες, πελάτες, κατασκευαστές. Χρειάζεται να είσαι σε εγρήγορση όλο το 24ωρο, να κατανοείς τις ανάγκες, τις δυνατότητες και τις ιδιαιτερότητες του καθενός. Είναι μια δυναμική διαδικασία που απαιτεί ευελιξία, αλλά ταυτόχρονα είναι και πολύ γοητευτική. Μαθαίνεις διαρκώς από τους άλλους και ανακαλύπτεις νέους τρόπους σκέψης.

Β: Πολλοί νέοι πιστεύουν ότι, αν αποκτήσουν δικό τους γραφείο, θα δουλεύουν λιγότερο. Τελικά ισχύει;

Α.Τ.: Είναι μία μεγάλη παρανόηση. Στην πραγματικότητα, δεν υπάρχει ωράριο. Το μυαλό σου είναι συνεχώς στα έργα, στις ομάδες, στους πελάτες, στις απαιτήσεις. Δεν είναι ξεκούραστη διαδικασία, αλλά είναι επιλογή. Και, όταν αγαπάς αυτό που κάνεις, η ανταμοιβή έρχεται – πολλές φορές, μέσα από ένα απλό “ευχαριστώ” ή “μπράβο” από τον πελάτη, όταν ολοκληρώνεται με επιτυχία ένα έργο.

Β: Πώς κινητοποιείς τους συνεργάτες σου; Τι είδους κίνητρα τους δίνεις;

Α.Τ.: Πιστεύω πολύ στην ελευθερία της σκέψης και στην ενθάρρυνση της δημιουργικότητας. Δίνω χώρο στους συνεργάτες μου να προτείνουν, να πειραματιστούν, να ανατρέψουν δεδομένα. Αυτό είναι, για μένα, το σημαντικότερο κίνητρο για έναν αρχιτέκτονα: να νιώθει ότι μπορεί να δημιουργήσει με αυθεντικότητα, χωρίς περιορισμούς. Η καταπίεση σκοτώνει τη δημιουργία.

Β: Ποια είναι η διαδικασία σχεδιασμού στο γραφείο σας; Πώς διαχειρίζεστε τα νέα έργα;

Α.Τ.: Κάθε έργο αντιμετωπίζεται ως μοναδικό. Δεν υπάρχει «copy-paste» προσέγγιση. Αξιολογούμε το έργο εξαρχής, ανάλογα με το αντικείμενο – είτε πρόκειται για interior design, είτε για αρχιτεκτονική ή τοπίο. Η αρχική επαφή γίνεται από εμένα και συνεργάτες με πολυετή εμπειρία, που γνωρίζουν τον τρόπο σκέψης μου. Έπειτα, στήνουμε την κατάλληλη ομάδα ανάλογα με το ύφος και τον χαρακτήρα του έργου. Φροντίζω να αναθέτω έργα σε ανθρώπους που πραγματικά ταιριάζουν με αυτά – γιατί μόνο έτσι πιστεύω ότι προκύπτει το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα.

Β: Από πού προέρχονται οι πελάτες σας;

Α.Τ.: Πλέον, σε ποσοστό 80-90%, οι πελάτες έρχονται μέσω συστάσεων – είτε από προηγούμενες συνεργασίες είτε από το δίκτυο των ίδιων των πελατών μας. Υπάρχει και ένα μικρότερο ποσοστό που μας βρίσκει μέσω έρευνας στο διαδίκτυο ή άλλων επαφών. Οι μακροχρόνιες σχέσεις εμπιστοσύνης είναι για εμάς εξαιρετικά σημαντικές.

Β: Από όσο γνωρίζουμε, εργάζεστε αυτή την περίοδο για μία κλινική στη Γερμανία, ενώ πρόσφατα ολοκληρώσατε ένα συγκρότημα κινηματογράφων στο Ριάντ. Έχετε πολλούς πελάτες από το εξωτερικό – ιδιώτες και επενδυτικά funds. Πόσο απαιτητική είναι η διαχείριση διεθνών έργων με έδρα την Ελλάδα;

Α.Τ.: Δεν θα το έλεγα δύσκολο – είναι, περισσότερο, μία συναρπαστική πρόκληση. Είναι τιμή να σε επιλέγουν πελάτες από το εξωτερικό, να σε εμπιστεύονται, να σε ανακαλύπτουν μέσα σε έναν τόσο ανταγωνιστικό χώρο. Το επίπεδο των ελληνικών αρχιτεκτονικών γραφείων είναι εξαιρετικά υψηλό – και όχι μόνο το δικό μας. Είμαστε μεθοδικοί, δουλεύουμε σκληρά και είμαστε αποδοτικοί. Προσωπικά χαίρομαι όταν αναλαμβάνουμε έργα στο εξωτερικό ή φιλοξενούμε ξένους πελάτες στην Ελλάδα. Είναι μια μορφή εξωστρέφειας που αναδεικνύει τη χώρα μας ως τόπο δημιουργίας και επαγγελματισμού. Νιώθω ότι, με τον τρόπο μας, συμβάλλουμε θετικά στην εικόνα της Ελλάδας στον παγκόσμιο αρχιτεκτονικό χάρτη.

Πώς προέκυψε η ενασχόλησή σου με τον ξενοδοχειακό σχεδιασμό;

Ήταν μια πορεία που ξεκίνησε, όπως πολλά πράγματα στη ζωή, σχεδόν τυχαία. Οι δικές μου καταβολές προέρχονται από τον χώρο του επίπλου. Ο πατέρας μου ήταν εξαιρετικός μάστορας και κατασκευαστής, και από μικρή ηλικία βρέθηκα να παρακολουθώ τον τρόπο με τον οποίο μια ιδέα γίνεται αντικείμενο, σε μικρή κλίμακα φυσικά, όπως ένα έπιπλο. Κατά τη διάρκεια των φοιτητικών μου χρόνων, συνεργάστηκα με εταιρείες επίπλου, στήνοντας παραγωγές.

Αυτό με οδήγησε σταδιακά στο να αναζητώ παρόμοια πεδία εφαρμογής του design. Μέσα από την αρχιτεκτονική εκπαίδευση απέκτησα τα εργαλεία και, με τα χρόνια, το ενδιαφέρον μου στράφηκε στον χώρο του τουρισμού και των ξενοδοχείων. Μια κομβική στιγμή ήταν το 2007, όταν, μέσω του Οργανισμού Προώθησης Εξαγωγών, σε συνεργασία με τον κ. Αγγελάκη – τον αναφέρω γιατί με βοήθησε ουσιαστικά – συμμετείχαμε στον σχεδιασμό εκθεσιακών περιπτέρων στο εξωτερικό, τα οποία λειτουργούσαν ως πρότυπες ξενοδοχειακές σουίτες, σχεδιασμένες με Έλληνες κατασκευαστές. Εκεί αναδύθηκε με μεγαλύτερη σαφήνεια το ενδιαφέρον μου για τον ξενοδοχειακό σχεδιασμό, γιατί συνδυάζει μοναδικά την αρχιτεκτονική σε όλες τις κλίμακες: από το γενικό masterplan μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια ενός επίπλου ή μιας χειρολαβής. Νομίζω είναι το μοναδικό πεδίο όπου συναντιούνται όλες οι πτυχές του σχεδιασμού.

Δίνεις ιδιαίτερη σημασία στον σχεδιασμό με βάση τις αρχές του well-being. Τι σημαίνει αυτό για σένα;

Ο όρος well-being είναι δημοφιλής τα τελευταία χρόνια, αλλά προσωπικά δεν τον αντιλαμβάνομαι ως «τάση» με τη στενή έννοια. Ξεκίνησε, πράγματι, από τον σχεδιασμό γραφειακών χώρων, με στόχο τη βελτίωση της ποιότητας ζωής και της παραγωγικότητας των εργαζομένων. Στη συνέχεια, εξελίχθηκε και επεκτάθηκε σε όλους τους τομείς της αρχιτεκτονικής.

Για μένα, όμως, η ουσία είναι βαθύτερη: ο σχεδιασμός πρέπει εξ αρχής να έχει επίκεντρο τον άνθρωπο. Αυτό σημαίνει πως οφείλεις να φαντάζεσαι και να δημιουργείς χώρους που ενισχύουν την αρμονία, την ψυχική υγεία, την αίσθηση ηρεμίας. Το well-being ήρθε απλώς να ονοματίσει κάτι που για μένα είναι αυτονόητο από την αρχή της διαδρομής μου. Σήμερα, δίνουμε ακόμη μεγαλύτερη έμφαση σε αυτήν την προσέγγιση, γιατί βλέπουμε καθαρά πόσο αναγκαία είναι για τον τελικό χρήστη.

Πιστεύεις ότι η πανδημία θα επηρεάσει μακροπρόθεσμα τον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό, ειδικά σε γραφεία και ξενοδοχεία;

Αναμφίβολα, η πανδημία μάς έβαλε όλους σε διαδικασία αναστοχασμού. Ορισμένα δεδομένα θα αλλάξουν ή έχουν ήδη αλλάξει. Ωστόσο, προσπαθώ να το βλέπω θετικά. Στα έργα που αναλαμβάνουμε – τα οποία είναι συνήθως υψηλών προδιαγραφών, σε επίπεδο luxury – δεν έχουμε δει σημαντικές ανατροπές, τουλάχιστον όχι ακόμη. Παρ’ όλα αυτά, είναι σαφές ότι οι νέες ανάγκες και απαιτήσεις των χρηστών πρέπει να ληφθούν υπόψη, όχι μόνο λειτουργικά αλλά και συναισθηματικά. Θεωρώ πως είναι μια καλή ευκαιρία για επαναπροσδιορισμό χωρίς να χάνουμε τον σχεδιαστικό μας προσανατολισμό.

Το γραφείο σου έχει κάποια ταυτότητα ή κατεύθυνση; Πώς τοποθετείται στην αγορά;

Δεν μου αρέσουν οι ταμπέλες, ούτε στους ανθρώπους ούτε στα έργα. Δεν επιθυμώ να εντάσσεται το γραφείο σε ένα προκαθορισμένο στυλ ή κατηγορία, π.χ. «leisure architecture». Κάθε έργο που έρχεται σε εμάς αντιμετωπίζεται ως μοναδική περίπτωση. Δεν πρέπει να μοιάζει με το προηγούμενο, δεν πρέπει να θυμίζει κάτι ήδη υπάρχον.

Προσωπικά, θεωρώ σημαντικό κάθε έργο να έχει τη δική του ιστορία – το δικό του αφήγημα. Ο σχεδιασμός πρέπει να εξυπηρετεί τον τελικό χρήστη και να του προσφέρει ευχαρίστηση, άνεση, πρακτικότητα. Αυτή είναι για μένα η «ταυτότητα» του γραφείου μας: ο ανθρωποκεντρικός σχεδιασμός, με έμφαση στη λειτουργία και το συναίσθημα. Όταν αυτό επιτυγχάνεται, η σχέση με τον πελάτη εξελίσσεται και γίνεται μακροχρόνια – κάτι που μας συμβαίνει συχνά και είναι για εμάς εξαιρετικά τιμητικό.

Μέσα από τα Archisearch Portfolio Reviews, έχουν συγκεντρωθεί ερωτήσεις νέων αρχιτεκτόνων. Η πρώτη είναι: Με ποια κριτήρια επιλέγετε νέους συνεργάτες στο γραφείο σας; Ποια προσόντα είναι απαραίτητα;

Το πρώτο και σημαντικότερο για μένα είναι η όρεξη για δουλειά. Χωρίς αυτό, δεν μπορείς να εξελιχθείς σε ένα απαιτητικό επαγγελματικό περιβάλλον. Πολλοί ίσως φαντάζονται ότι σε ένα δημιουργικό γραφείο όλα είναι «χαλαρά». Δεν είναι έτσι. Τα έργα είναι σύνθετα, με υψηλές απαιτήσεις, και χρειάζεται να είσαι διαρκώς παρών, ενεργός, σε εγρήγορση.

Πέρα από αυτό, εκτιμώ πολύ τη φρέσκια ματιά, την παρακολούθηση της σύγχρονης αρχιτεκτονικής παραγωγής και την ικανότητα να φέρνει κάποιος ιδέες στο τραπέζι. Ειδικές γνώσεις, εξειδικεύσεις ή μεταπτυχιακές σπουδές είναι σίγουρα ένα επιπλέον πλεονέκτημα, αλλά η βασική βάση είναι η αφοσίωση, η ποιότητα και η συνέπεια.

– Τι θα επιθυμούσες να δεις σε ένα πορτφόλιο;
Κακά τα ψέματα, στον δικό μας χώρο η εμπειρία μετράει. Θα μου πείτε: «Πώς να αποκτήσει εμπειρία ένας νέος αρχιτέκτονας;» – και είναι ένα πολύ δίκαιο ερώτημα. Όμως, όλοι μας περάσαμε από αυτό το στάδιο. Είναι απαραίτητο να υπάρξει τριβή με την πράξη: να δουλέψει κάποιος σε ένα, δύο, τρία γραφεία, να αποκτήσει μια σφαιρική εικόνα για το πώς λειτουργεί ο κλάδος, να δει πώς οργανώνονται έργα, πώς δουλεύουν ομάδες που έχουν ρυθμό και αντικείμενο.

Αυτό το πέρασμα σε βοηθά να προσδιορίσεις σταδιακά τη δική σου ταυτότητα ως αρχιτέκτονας, να καταλάβεις τι σου ταιριάζει και τι όχι.

Έχουν υπάρξει αρκετές περιπτώσεις σε εμάς που κάποιοι ήρθαν με καλή πρόθεση να συνεργαστούμε, αλλά στην πορεία διαπίστωσαν ότι το αντικείμενο δεν τους εξέφραζε – ή ότι ήθελαν να δουν την αρχιτεκτονική από μια διαφορετική σκοπιά. Γι’ αυτό πάντα δίνω χώρο σε μια πρώτη δοκιμαστική επαφή. Θυμάμαι χαρακτηριστικά, όταν πήγα για την πρώτη μου δουλειά, ο αείμνηστος Κωστής Θεοδωράκης μου είχε πει: «Ξεκινάμε για να δούμε αν μας κάνεις — και αν σου κάνουμε». Τότε μου φάνηκε παράξενο, αλλά χρόνια μετά κατάλαβα τι εννοούσε.

Το να ξεκινάς σε ένα γραφείο δεν σημαίνει ότι έχεις «βολευτεί» ή ότι η θέση είναι μόνιμη. Είναι απόλυτα θεμιτό να καταλάβεις στην πορεία ότι δεν σου ταιριάζει, και να δοκιμάσεις κάτι άλλο. Η αρχιτεκτονική είναι ένα πεδίο με τεράστιο εύρος και πολλές διαδρομές. Χαίρομαι πραγματικά όταν έρχονται άνθρωποι και μου λένε ότι αποφάσισαν να δοκιμάσουν μια άλλη κατεύθυνση. Το βλέπω ως ένδειξη ότι συνέβαλα, έστω και λίγο, στο να βρουν τον δρόμο τους.

– Πόσο σημαντικός είναι ο προσωπικός χαρακτήρας και οι σπουδές στην αξιολόγηση ενός πορτφόλιο;
Ένας καλός συνεργάτης πρέπει να έχει έναν συνδυασμό προσόντων. Ιδανικά, θα έχει προλάβει να αποκτήσει εμπειρία, να έχει δει και μελετήσει έργα, να έχει αναπτύξει δεξιότητες και φυσικά να διαθέτει έναν θετικό χαρακτήρα που μπορεί να ενταχθεί ομαλά σε μια ομάδα.

Βεβαίως, γνωρίζω ότι δεν είμαστε όλοι “πολυμηχανές” και δεν μπορούμε να είμαστε το ίδιο καλοί σε όλα. Αυτό που επιδιώκω στη δική μου ομάδα είναι να βάζω τον καθένα εκεί που μπορεί να δώσει τον καλύτερό του εαυτό. Αν κάποιος είναι εξαιρετικός σε ένα πεδίο, δεν με πειράζει αν υστερεί σε κάποιο άλλο. Το σημαντικό είναι να υπάρχει θέληση, καλή διάθεση και εμπιστοσύνη. Από εκεί ξεκινούν όλα.

– Πώς μπορεί ένας νέος αρχιτέκτονας να ξεκινήσει σε ένα μεγάλο γραφείο χωρίς προϋπηρεσία;
Είναι απολύτως πιθανό. Συχνά, μεγάλα γραφεία όταν αναλαμβάνουν σημαντικά έργα χρειάζονται επιπλέον ανθρώπινο δυναμικό για να τηρήσουν τα χρονοδιαγράμματα. Οπότε ναι, υπάρχει πιθανότητα να ενταχθείς σε τέτοιες περιπτώσεις — χρειάζεται σωστό timing και λίγη τύχη.

Το ζήτημα, όμως, δεν είναι μόνο το να πάρεις μια ευκαιρία. Το κρίσιμο είναι η διάρκεια. Πόσο μπορείς να παραμείνεις και να ενσωματωθείς στην ομάδα; Το να εγκαταλείπεις γρήγορα, επειδή «κουράστηκες» ή δεν σε εκφράζει, είναι κάτι που συναντάμε συχνά — και εκεί χάνεται η δυναμική.

– Άρα οι ευκαιρίες υπάρχουν, φτάνει να είμαστε έτοιμοι να τις αξιοποιήσουμε…
Ακριβώς. Οι ευκαιρίες δημιουργούνται από εμάς. Πρέπει τα παιδιά να επενδύσουν στον εαυτό τους, να είναι προετοιμασμένα, να πιστεύουν στις δυνατότητές τους και να αρπάζουν κάθε ευκαιρία — είτε πρόκειται για πρακτική, είτε για μια θέση ορισμένου χρόνου. Ακόμα και σε ένα σύντομο διάστημα, μπορείς να αποδείξεις την αξία σου και να κερδίσεις μια θέση μέσα στην ομάδα, ενδεχομένως και από κάποιον που είναι ήδη εκεί περισσότερο καιρό.

– Ποια είναι η δική σου προσδοκία για τους νέους συναδέλφους που έρχονται στην ομάδα σου;
Περιμένω να έχουν μια σφαιρική αντίληψη για το επάγγελμα και παράλληλα μια ξεκάθαρη εικόνα για τον εαυτό τους. Τι μπορούν να προσφέρουν, ποιοι είναι. Αν δεν το έχουν ακόμα, είναι σημαντικό να έχουν τη διάθεση να το ανακαλύψουν μαζί μας, να το καλλιεργήσουν με σεβασμό, συνέπεια και συλλογική διάθεση.

– Αν ξεκινούσες σήμερα την καριέρα σου, ποιες συμβουλές θα έδινες στον νεότερο εαυτό σου;
Θα του έλεγα να δώσει περισσότερο χρόνο στα ταξίδια. Όχι ότι δεν το έκανα — και συνεχίζω να το κάνω — αλλά θεωρώ ότι τα ταξίδια ανοίγουν ορίζοντες και προσφέρουν εμπειρίες που σε βοηθούν όχι μόνο επαγγελματικά αλλά και ως άνθρωπο.

Κατά τα άλλα, δεν νομίζω πως θα άλλαζα κάτι δραστικά στην πορεία μου. Ίσως να ήμουν πιο δίκαιη σε ορισμένες περιπτώσεις, λίγο πιο αυστηρή σε άλλες. Θα προσπαθούσα σίγουρα να εμπλουτίσω κάποιες εμπειρίες πιο νωρίς, ώστε να είναι κάποια πράγματα πιο εύκολα στην πορεία. Δεν ξέρω κατά πόσο ήταν εφικτό, αλλά αν με ρωτάς σήμερα, αυτή θα ήταν η πρόθεσή μου.

– Σε ευχαριστούμε θερμά για αυτήν τη συζήτηση.
Εγώ σας ευχαριστώ πολύ. Είναι πολύ όμορφο να μπορείς να μοιραστείς σκέψεις και εμπειρίες με νεότερους συναδέλφους. Θα ήθελα κι εγώ να είχα ακούσει τέτοιες κουβέντες όταν ξεκινούσα. Είναι μια πολύ καλή πρωτοβουλία – μπράβο σας για την ιδέα και εύχομαι να βοηθήσει έστω και έναν άνθρωπο να προχωρήσει πιο συνειδητά στην καριέρα του.

– Να είσαι καλά, καλή συνέχεια.
Ευχαριστώ και εύχομαι ό,τι καλύτερο και για εσάς.