Συνδεόμαστε με το Λονδίνο και τα γραφεία των Squire and Partners, ενός από τα κορυφαία αρχιτεκτονικά γραφεία του Ηνωμένου Βασιλείου με ιστορία 40 ετών και έργα σε όλο τον κόσμο. Καλεσμένη μας είναι η Μαργαρίτα Μπουλάκη, αρχιτέκτονας και μέλος του The Architecture Club.

Η Μαργαρίτα σπούδασε αρχιτεκτονική στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, συμμετείχε στο πρόγραμμα Erasmus στις Βρυξέλλες και αργότερα συνέχισε τις σπουδές της στην πολιτιστική διπλωματία, τον περιβαλλοντικό σχεδιασμό και την αρχιτεκτονική στο Λονδίνο (Barclay). Έφυγε από την Ελλάδα το 2014 για την Κοπεγχάγη, και τα τελευταία τέσσερα χρόνια ζει και εργάζεται στο Λονδίνο.

– Μαργαρίτα, καλησπέρα. Πες μας λίγα λόγια για τη διαδρομή σου: από τη Θεσσαλονίκη στις Βρυξέλλες, την Κοπεγχάγη και τελικά το Λονδίνο.

Καλησπέρα! Η πορεία μου ξεκίνησε με σπουδές αρχιτεκτονικής στο ΑΠΘ. Κατά τη διάρκεια των σπουδών μου συμμετείχα στο πρόγραμμα Erasmus στις Βρυξέλλες, εμπειρία που αποδείχθηκε καθοριστική. Ταξίδεψα πολύ στην Κεντρική Ευρώπη και τότε συνειδητοποίησα ξεκάθαρα ότι ήθελα να ζήσω και να εργαστώ στο εξωτερικό. Εκεί γεννήθηκε η επιθυμία να κυνηγήσω το όνειρο: να εργαστώ σε μια μητρόπολη και να ενταχθώ σε ένα μεγάλο αρχιτεκτονικό γραφείο.

Μετά την αποφοίτησή μου, όπως συμβαίνει σε πολλούς νέους αρχιτέκτονες, βρέθηκα μπροστά σε ένα κενό: πώς θα περάσω από το σημείο που βρίσκομαι σε αυτό που ονειρεύομαι; Δεν υπάρχει κάποιο μαγικό κουμπί. Επέλεξα λοιπόν να ακολουθήσω έναν πιο ανοιχτό δρόμο, με στόχο ξεκάθαρο αλλά με διάθεση να εξερευνήσω τις διαδρομές που θα με οδηγήσουν εκεί.

Ξεκίνησα μεταπτυχιακές σπουδές, παράλληλα με πρακτική σε διάφορους οργανισμούς – μεταξύ άλλων και στην έδρα της UNESCO. Το 2014 έφυγα για την Κοπεγχάγη, μια πόλη με βαθιά αρχιτεκτονική κουλτούρα, που σε εμπνέει ακόμη και μόνο περπατώντας στους δρόμους της. Έμεινα περίπου δύο χρόνια και, σχεδόν τυχαία, αποφάσισα να μετακομίσω στο Λονδίνο.

Συχνά με ρωτούν γιατί επέλεξα το Λονδίνο. Και απαντώ: γιατί όχι; Είναι μια πόλη που σου δίνει τη δυνατότητα να τα κάνεις όλα – αρκεί να το διεκδικήσεις. Ξεκίνησα να εργάζομαι σε ένα διεθνές αρχιτεκτονικό γραφείο με παραρτήματα στη Σιγκαπούρη και στο Χονγκ Κονγκ, ειδικεύτηκα στα ξενοδοχειακά έργα, που με ενδιαφέρουν ιδιαίτερα, και παράλληλα συνέχισα τις σπουδές μου. Κάπως έτσι ήρθε και η συνεργασία μου με τους Squire and Partners.

– Έκανες λοιπόν το όνειρό σου πραγματικότητα. Ποιες ήταν οι θυσίες; Τι χρειάστηκε να αφήσεις πίσω σου;

Ναι, μπορώ να πω ότι ζω το όνειρό μου – και αυτό με γεμίζει χαρά. Όμως χρειάστηκαν πολλές θυσίες. Πολλές φορές διάλεξα τον δύσκολο δρόμο. Θυμάμαι τον εαυτό μου στην Κοπεγχάγη, να πηγαίνω κυριολεκτικά από πόρτα σε πόρτα, με ένα πορτφόλιο στο χέρι και μια δόση νεανικής αφέλειας, λέγοντας: “Καλησπέρα, μήπως χρειάζεστε κάποιον να δουλέψει για εσάς;”

Ήταν σκηνές που δεν ξεχνιούνται: με ποδήλατο στη βροχή, με επιμονή, αλλά και με ενθουσιασμό. Όταν ήρθα στο Λονδίνο, δούλευα ασταμάτητα. Δεν προτείνω φυσικά την κουλτούρα της εξάντλησης – δεν είναι υγιής – αλλά τότε είχα πείσμα, είχα ενέργεια. Πήγαινα από event σε event, γνωρίζοντας ανθρώπους, αξιοποιώντας κάθε ευκαιρία. Γιατί ήξερα πως τίποτα δεν χαρίζεται. Και τελικά, παρόλο που υπάρχουν δυσκολίες, όταν αγαπάς αυτό που κάνεις, όλα γλυκαίνουν. Η προσπάθεια έχει ανταμοιβή – και κάθε σκαλοπάτι που ανεβαίνεις σου προσφέρει μια βαθιά ικανοποίηση.

– Συμφωνώ απόλυτα. Πόσο σημαντικό είναι, λοιπόν, για έναν νέο αρχιτέκτονα να έχει καθοδήγηση και feedback από ανθρώπους που θαυμάζει; Και πώς πρέπει να κινηθεί κανείς στα πρώτα του βήματα;

Το feedback είναι πάρα πολύ σημαντικό – ίσως περισσότερο για ψυχολογικούς λόγους παρά για καθαρά επαγγελματικούς. Θυμάμαι τον εαυτό μου να στέλνει email, να παίρνει τηλέφωνα και να μη λαμβάνει καμία απάντηση. Και με στενοχωρούσε πολύ. Δεν ζητούσα κάποιος να με “πάρει από το χέρι”, απλώς ήθελα έναν λόγο ενθάρρυνσης. Μια κουβέντα.

Γι’ αυτό θεωρώ εξαιρετικής σημασίας πρωτοβουλίες όπως το Designer Ambassador του Archisearch, που φέρνει σε επαφή νέους αρχιτέκτονες με καταξιωμένους επαγγελματίες του χώρου. Μπορεί να κάνει τεράστια διαφορά.

Από εκεί και πέρα, όμως, είναι απαραίτητο ο νέος επαγγελματίας να γνωρίζει τι αναζητά. Αν έχεις απέναντί σου κάποιον έμπειρο, πρέπει να ξέρεις τι θέλεις να τον ρωτήσεις. Να έχεις στόχο, έστω και προσωρινό. Γιατί διαφορετικά δεν θα αξιοποιήσεις ουσιαστικά την ευκαιρία που σου δίνεται.

– Πολύ σωστά. Ένα ακόμα ζήτημα που απασχολεί πολύ τους νέους είναι το θέμα της πρακτικής: πληρωμένη ή απλήρωτη; Τι άποψη έχεις;

Στα πρώτα βήματα, το βασικό για μένα είναι να μπεις στον χώρο. Να αποκτήσεις εμπειρία, να ξεκινήσεις. Για μένα, το αν είναι πληρωμένη ή όχι η πρακτική δεν είναι τόσο σημαντικό σε αυτή τη φάση – επομένως απαντώ χωρίς δισταγμό: ναι, ακόμα και η απλήρωτη πρακτική αξίζει.

Έχω κάνει και εγώ μεγάλα διαστήματα απλήρωτης πρακτικής και δεν το μετάνιωσα ποτέ. Φυσικά, υπάρχει μία λεπτή γραμμή ανάμεσα στην απλήρωτη πρακτική και την εκμετάλλευση – δεν μιλάμε για αυτό. Αλλά ένα εξάμηνο ή δύο, όπου αποκτάς εμπειρία, κάνεις τα πρώτα σου βήματα και ίσως χρειαστεί να κάνεις παράλληλα κι άλλη δουλειά για τα προς το ζην – νομίζω είναι μια επένδυση που αξίζει.

Γιατί, τελικά, έχεις μόνο να κερδίσεις.

– Οι Squire & Partners δεν είναι ιδιαίτερα γνωστοί στο ευρύ ελληνικό κοινό. Μίλησέ μας για το γραφείο, το έργο σας, αλλά και την καθημερινότητά σας εκεί. Παρεμπιπτόντως, τα γραφεία σας είναι από τους πιο εντυπωσιακούς χώρους που έχω επισκεφτεί.

Σε ευχαριστώ πολύ! Χαρήκαμε ιδιαίτερα με την επίσκεψή σου και ελπίζουμε να επαναληφθεί σύντομα.

Οι Squire & Partners είναι πράγματι ένα μοναδικό γραφείο. Απαρτιζόμαστε από περίπου 250 άτομα – κυρίως αρχιτέκτονες, αλλά και επαγγελματίες από διάφορους τομείς: interior design, illustration, branding, ακόμη και δικό μας model shop. Όλα λειτουργούν in-house, με εξαιρετική συνεργασία μεταξύ των ομάδων.

Τα γραφεία μας στο Brixton έχουν σχεδιαστεί από εμάς για εμάς – εξυπηρετούν απόλυτα τις ανάγκες μας και αντικατοπτρίζουν την κουλτούρα μας. Η open-plan διάταξη προάγει τη συνεργασία· μπορεί να δεις έναν Part 1 assistant να κάθεται δίπλα στον director. Έχουμε το δικό μας rooftop bar & restaurant, το The Department Store Members Club, που λειτουργεί τόσο για τον έξω κόσμο όσο και ως κοινόχρηστος χώρος συνάντησης για εμάς: γευματίζουμε όλοι μαζί, οργανώνουμε πάρτι, Friday drinks, εκδηλώσεις… Το “μαζί” είναι κομμάτι της ταυτότητάς μας.

Κάθε χρόνο κάνουμε office trip – ένα ταξίδι με όλο το γραφείο, συνήθως κάπου στην Ευρώπη. Παράλληλα, γίνονται τακτικά office-wide meetings και design reviews, όπου όλοι μπορούν να έχουν λόγο στα έργα. Είναι σπουδαίο να βλέπεις τη δουλειά μιας άλλης ομάδας και να ακούγεται η γνώμη σου. Η αίσθηση συμμετοχής είναι ουσιαστική.

Σε επίπεδο έργων, το γραφείο μετρά 40 χρόνια παρουσίας, με εκατοντάδες projects – μόνο στο Λονδίνο έχουμε πάνω από 100. Καλύπτουμε ένα τεράστιο φάσμα, από προμπόνα έργα στην Καμπότζη έως υπερπολυτελείς κατοικίες στις Μπαχάμες. Κοινός παρονομαστής όλων είναι η έμφαση στον τόπο: κάθε έργο γεννιέται από το περιβάλλον στο οποίο εντάσσεται. Θέλουμε η αρχιτεκτονική να είναι ριζωμένη στο context της.

Ένα ακόμη σημαντικό στοιχείο είναι η κοινωνική ευθύνη. Τα γραφεία μας βρίσκονται σε μια πολυπολιτισμική γειτονιά και έχουμε ενεργή συμμετοχή στην κοινότητα: φιλοξενούμε σχολεία, κάνουμε mentoring σε νέους που ενδιαφέρονται για την αρχιτεκτονική, διοργανώνουμε εκδηλώσεις. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας, το model shop σε συνεργασία με textile designers του γραφείου δημιούργησε μάσκες, face shields και προστατευτικές στολές για το NHS – σε μια εξαιρετικά συγκινητική πρωτοβουλία που κράτησε για πολλές εβδομάδες.

– Ποιος είναι ο ρόλος μιας νέας, ξένης και γυναίκας αρχιτέκτονα σε μια τέτοια ομάδα; Υπάρχουν τελικά διακρίσεις; Και ποια η θέση της γυναίκας στην αρχιτεκτονική σήμερα;

Θα σου πω ειλικρινά: πολλές φορές βρίσκομαι σε μεγάλα εβδομαδιαία meetings, με 15-20 άτομα – consultants, project managers – και είμαι η μοναδική γυναίκα στο δωμάτιο.

Η αλήθεια είναι ότι το construction industry παραμένει ανδροκρατούμενο. Στα design phases υπάρχουν αρκετές γυναίκες, αλλά μόλις περάσεις στο στάδιο της κατασκευής –στο site, με κράνος, μπότες και γυαλιά– η ισορροπία ανατρέπεται. Όπως στη σχολή κυριαρχούσαν οι γυναίκες, έτσι στα εργοτάξια κυριαρχούν οι άντρες.

Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπάρχει χώρος για γυναίκες – υπάρχει, απλώς δεν χαρίζεται. Πρέπει να θέλεις να μπεις εκεί, να είσαι ικανή και να διεκδικήσεις τη θέση σου. Πολλές γυναίκες επιλέγουν να κινηθούν προς άλλες κατευθύνσεις – όπως το interior design ή οι οπτικές τέχνες, όπου μάλιστα κυριαρχούν.

Για μένα το σημαντικό είναι να μην βλέπουμε τα πράγματα ως «άντρες» και «γυναίκες», αλλά ως μονάδες. Αν έχεις κάτι να πεις, αν στέκεσαι με σθένος, ο σεβασμός έρχεται – ανεξαρτήτως φύλου. Σίγουρα υπάρχει μια προκατάληψη στο υπόβαθρο, αλλά προσωπικά δεν έχω αντιμετωπίσει διακρίσεις ούτε λόγω φύλου, ούτε λόγω ηλικίας, ούτε επειδή είμαι ξένη. Αν δεν μιλούσα άπταιστα αγγλικά, πιθανόν να δυσκόλευα η ίδια τη θέση μου. Πιστεύω ότι όταν ξεκινάς από μειονεκτική αφετηρία, οφείλεις να προσπαθείς περισσότερο. Αυτό είναι το μόνο «κλειδί».

– Έχεις ασχοληθεί εκτενώς με ξενοδοχειακά έργα, όπως η αλυσίδα Corinthia. Τι κάνεις σήμερα στο γραφείο; Ποια έργα ξεχωρίζεις από την πορεία σου;

Όταν ήρθα στο Ηνωμένο Βασίλειο, το επίκεντρο της δουλειάς μου ήταν τα πολυτελή ξενοδοχεία, κυρίως πεντάστερες μονάδες στην Ευρώπη. Ήταν ένας τομέας που με ενδιέφερε πολύ και δούλεψα σε αρκετά τέτοια έργα.

Όταν εντάχθηκα στους Squire & Partners, αρχικά συμμετείχα σε διάφορα projects – μεταξύ αυτών, ένα πολύ μεγάλο residential development στο Brighton με πάνω από 800 διαμερίσματα, καθώς και σε έργα γραφείων στο κέντρο του Λονδίνου. Γρήγορα μου δόθηκε η ευκαιρία να αναλάβω το δικό μου project ως lead architect – κάτι που αποτελεί σταθμό στην πορεία μου.

Αυτή τη στιγμή ηγούμαι του σχεδιασμού ενός πεντάστερου ξενοδοχείου στην Trafalgar Square, ίσως το πιο εμβληματικό σημείο του Λονδίνου. Πρόκειται για το πρώτο Park Hyatt στο Λονδίνο – ένα έργο περίπου 15.000 τ.μ., με 200 δωμάτια και προϋπολογισμό άνω των 100 εκατομμυρίων λιρών. Είναι μια μοναδική εμπειρία: σημαντικό brand, εξαιρετική τοποθεσία, μεγάλο μέγεθος. Πραγματικά συνδυάζει όλα τα στοιχεία του ιδανικού έργου για εμένα.

-Να συνεχίσουμε με την αρχιτεκτονική εκπαίδευση. Ποιες διαφορές εντοπίζεις μεταξύ Ελλάδας, Αγγλίας και Βρυξελλών βάσει της εμπειρίας σου;

Σίγουρα υπάρχουν σημαντικές διαφορές. Από τη δική μου εμπειρία στο ΑΠΘ, θεωρώ ότι στην Ελλάδα η αρχιτεκτονική εκπαίδευση παρέχει κάτι εξαιρετικά πολύτιμο: μαθαίνουμε να οραματιζόμαστε ως αρχιτέκτονες και –ίσως το πιο σημαντικό– να μαθαίνουμε πώς να μαθαίνουμε. Κατά τη διάρκεια των σπουδών κάνουμε πολυάριθμα studio, από 10 έως και 20, καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα θεμάτων: από πολεοδομικές προτάσεις μέχρι σχεδιασμό αντικειμένων. Δεν εμβαθύνουμε απαραίτητα σε όλα, αλλά αποκτούμε μια σφαιρική εικόνα του τι μπορεί να είναι η αρχιτεκτονική και το design. Αυτό είναι, για μένα, εξαιρετικά όμορφο και απελευθερωτικό.

Στις Βρυξέλλες συνάντησα μια πολύ διαφορετική προσέγγιση, περισσότερο βασισμένη στην αναπαραγωγή υφιστάμενων λύσεων. Στα studio, οι καθηγητές προτιμούσαν να δουλεύουμε με βάση συγκεκριμένα παραδείγματα – σχεδόν αντιγραφικά. Για παράδειγμα, μας ανέθεταν να σχεδιάσουμε 20 διαμερίσματα και μας έδιναν ένα βιβλίο με projects, από όπου έπρεπε να επιλέξουμε κάτι να “πατήσουμε πάνω του”. Δεν έχω πρόβλημα με την αντιγραφή όταν οδηγεί σε βελτίωση – έχει αξία. Απλώς πιστεύω ότι οι σπουδές είναι η κατάλληλη στιγμή να δοκιμάσεις, να φανταστείς ελεύθερα, να πειραματιστείς, να μη σε περιορίζουν ακόμη οι πραγματικές συνθήκες. Δεν με ενοχλεί καθόλου όταν λένε πως αυτό που μαθαίνουμε στην Ελλάδα δεν είναι “ρεαλιστικό” – είναι η βάση για να έχεις όραμα. Κι αυτό είναι απαραίτητο όταν μπαίνεις στον επαγγελματικό χώρο.

Ο ρόλος του αρχιτέκτονα είναι αυτός του μαέστρου. Όταν αρχίζεις να εργάζεσαι, βρίσκεσαι σε μια “ορχήστρα” με πολλές φωνές – μηχανικούς, πελάτες, συνεργάτες. Ο αρχιτέκτονας καλείται να συντονίσει όλους αυτούς και να οδηγήσει το έργο με βάση ένα συνεκτικό όραμα. Αν αυτό το όραμα δεν το έχεις καλλιεργήσει από τις σπουδές σου, δύσκολα το αποκτάς αργότερα.

Στην Αγγλία –ιδίως στα τελευταία στάδια, όπως το Part 3– η εκπαίδευση εστιάζει περισσότερο στην προσομοίωση της επαγγελματικής πραγματικότητας. Δίνεται μεγάλη σημασία σε κανονισμούς, διαδικασίες, και πρακτικά ζητήματα. Όλα αυτά είναι χρήσιμα, φυσικά, αλλά πιστεύω πως μαθαίνονται και στην πράξη. Αντίθετα, η νεανική ηλικία των σπουδών είναι ιδανική για να καλλιεργήσεις την ικανότητα προσαρμογής και τη δυνατότητα να διαχειρίζεσαι σύνθετα ζητήματα με δημιουργικότητα.

-Πιστεύεις ότι πρέπει να υπάρχει άμεση σύνδεση των σπουδών με την αγορά εργασίας;

Όχι απαραίτητα. Η σχέση δεν είναι γραμμική. Δεν μαθαίνεις κάτι στο τρίτο έτος για να το εφαρμόσεις αυτολεξεί πέντε χρόνια μετά. Το σημαντικό είναι να μάθεις να σκέφτεσαι σχεδιαστικά, να αναλύεις προβλήματα και να προτείνεις λύσεις – αυτή είναι η βάση της δουλειάς μας σε κάθε επίπεδο. Αν έχεις τα κατάλληλα εργαλεία, η αγορά θα σου δείξει πώς να τα χρησιμοποιήσεις ανάλογα με τις ανάγκες.

-Τι θα πρότεινες σε έναν νέο αρχιτέκτονα: να εργαστεί πρώτα ή να συνεχίσει αμέσως με μεταπτυχιακές σπουδές;

Πιστεύω ότι εξαρτάται από το αν έχει ήδη ξεκαθαρίσει τι τον ενδιαφέρει. Αν κάποιος είναι τυχερός και γνωρίζει τι θέλει να κάνει, τότε το μεταπτυχιακό έχει νόημα ως εξειδίκευση. Αν όμως δεν έχει βρει ακόμη την κατεύθυνσή του, είναι μάλλον παράδοξο να προχωρήσει σε εξειδίκευση χωρίς να έχει πειραματιστεί στην πράξη.

Η εργασία σου προσφέρει εμπειρίες, σε βοηθά να καταλάβεις τι σου αρέσει και τι όχι. Ίσως χρειαστεί να δοκιμάσεις διάφορα μέχρι να καταλήξεις – και όταν το βρεις, τότε είναι η κατάλληλη στιγμή να επενδύσεις σε περαιτέρω σπουδές.

Αλλιώς, υπάρχει ο κίνδυνος να έχεις εξειδικευτεί σε κάτι που τελικά δεν θες να κάνεις, κι αυτό δημιουργεί σύγχυση: δουλεύεις πλέον ως ο “ειδικός” ή ως αρχιτέκτονας; Η εμπειρία είναι ο καλύτερος οδηγός για να καταλάβεις τι σε γεμίζει πραγματικά.

-Ας μιλήσουμε για το πορτφόλιο. Πόσο σημαντικό είναι και τι πρέπει να προσέξει κάποιος για να ξεχωρίσει; Τι εξετάζετε εσείς ως γραφείο;

Το πορτφόλιο είναι εξαιρετικά σημαντικό για να βρεις δουλειά, αλλά μόλις την αποκτήσεις, χάνει πολύ από τη σημασία του. Έχει πλάκα – μπορεί να αφιερώσεις μέρες, εβδομάδες, ακόμη και μήνες για να το στήσεις, κι όμως ο recruiter να το δει για… 30 δευτερόλεπτα.

Προσωπικά θεωρώ ότι το πιο σημαντικό είναι να αντικατοπτρίζει τον εαυτό σου. Όχι να αντιγράφεις ένα “καλοσχεδιασμένο” template που βρήκες στο διαδίκτυο, αλλά να δείχνεις με σαφήνεια ποιος είσαι, τι σε ενδιαφέρει, πώς σκέφτεσαι. Από τις πρώτες σελίδες, πρέπει να καταλαβαίνει κανείς τι έχεις κάνει, τι θες να κάνεις, σε τι είσαι καλός.

Συχνά μου στέλνουν παιδιά από την Ελλάδα πορτφόλιο για feedback. Η ερώτησή μου είναι πάντα: «Τι θες να κάνεις;». Αν κάνεις λίγο απ’ όλα, να το δείξεις. Αν εστιάζεις σε κάτι συγκεκριμένο – όπως τεχνικές λεπτομέρειες – δεν έχει νόημα να γεμίσεις το πορτφόλιο με καλλιτεχνικά σκίτσα μόνο και μόνο για να “φαίνεσαι ολοκληρωμένος”. Αν δεν είσαι εσύ, θα φανεί στη συνέντευξη. Καλύτερα να δείχνεις με ειλικρίνεια αυτό που είσαι και μπορείς να υποστηρίξεις.

-Πολύ ενδιαφέρον. Πώς είναι η καθημερινότητά σου σήμερα; Ποιες είναι οι προκλήσεις που αντιμετωπίζεις, και πώς διατηρείς την έμπνευσή σου;

Κάθε μέρα, στο ρόλο που έχω αυτή τη στιγμή, είναι ένα “όμορφο ζόρι”. Η πίεση είναι έντονη, αλλά λειτουργεί κινητήρια. Σε αναγκάζει να είσαι αποδοτικός και αυτό από μόνο του με εμπνέει.

Βρίσκομαι στο επίκεντρο πολλών απαιτήσεων – από την ομάδα μου, από τους πελάτες, από το γραφείο. Χρειάζεται να είμαι αποτελεσματικός ως συντονιστής, να φέρνω τα σωστά αποτελέσματα στον σωστό χρόνο. Και ταυτόχρονα να μη χάσω την αγάπη μου γι’ αυτό που κάνω. Όπως είπα, είναι σαν να είσαι μαέστρος: το έργο πρέπει να είναι αρμονικό, να φαίνεται “αβίαστο”, ενώ πίσω του κρύβονται άπειρες αποφάσεις και λεπτομέρειες.

Όσο για την έμπνευση, λειτουργεί κυκλικά. Όταν είσαι μέσα στο δημιουργικό περιβάλλον, η καθημερινότητα σε τροφοδοτεί από μόνη της. Φυσικά, παρακολουθώ τι συμβαίνει, ενημερώνομαι, διαβάζω – και online, και μέσω συμμετοχής σε δρώμενα. Αλλά η ουσιαστική γνώση και έμπνευση έρχεται όταν αλληλεπιδράς με άλλους, συνεργάζεσαι, δοκιμάζεσαι.

Και κάτι τελευταίο: δεν είμαστε μόνο αρχιτέκτονες. Όταν μιλάς με πελάτες ή συμβούλους, η κουβέντα δεν περιστρέφεται μόνο γύρω από το design. Είναι σημαντικό να έχεις ευρύτερη καλλιέργεια, να παρακολουθείς τον κόσμο γύρω σου. Όλα αυτά τροφοδοτούν την αρχιτεκτονική ματιά σου.