Πώς είναι η συνεργασία με την οικογένεια;
Υπάρχουν εύκολες και δύσκολες στιγμές. Το εύκολο κομμάτι είναι η οικειότητα, η οποία όμως μπορεί να λειτουργήσει αντίστροφα όταν πρόκειται για μεγάλα έργα. Παρ’ όλα αυτά, δεν το μετανιώνουμε, γιατί το διασκεδάζουμε μέχρι στιγμής. Το γραφείο λειτουργεί κάτω από αυτό το καθεστώς εδώ και σαράντα χρόνια και αποδίδει πολύ καλά.
Είμαστε μια ομάδα αρχιτεκτόνων και μηχανικών που ασχολούμαστε αποκλειστικά με ιδιωτικά έργα, από τη μελέτη και την επίβλεψη μέχρι και την κατασκευή. Έχουμε αυτή την ιδιαιτερότητα ως γραφείο: τη διττή φύση μελετητή και κατασκευαστή, και τελικά κατασκευάζουμε τα περισσότερα έργα που μελετάμε. Αυτό μας δίνει τη δυνατότητα να βλέπουμε ολοκληρωμένα τα έργα μας, συνδυάζοντας μελέτη και κατασκευή, με μια άμεση όσμωση στη μεταφορά πληροφορίας.

Ποια ήταν τα πρώτα σας βήματα και οι ανησυχίες σας ως νέοι επαγγελματίες;
Γιάννης: Η επιλογή του επαγγέλματος έγινε υποσυνείδητα, λόγω της επαφής μας με τον χώρο. Η αρχιτεκτονική μου φαινόταν πιο εύκολη, αλλά στην πράξη δυσκολεύτηκα λόγω πολύ απαιτητικών καθηγητών. Αυτό με έβγαλε από τη ζώνη άνεσής μου. Μετά το τέλος των σπουδών μου εργάστηκα στην KPF, γιατί ήθελα να γνωρίσω την αγορά των μεγάλων έργων, όπως αεροδρόμια. Όταν ολοκληρώθηκε αυτός ο κύκλος, επέστρεψα στην Ελλάδα. Αν και περίμενα ότι θα είναι πιο εύκολα τα πράγματα, η κρίση και η κατακόρυφη πτώση της ζήτησης στον κλάδο δημιούργησαν ένα πολύ απαιτητικό περιβάλλον και μια δύσκολη δεκαετία.

Μάρκος: Και εγώ είχα παρόμοια πορεία. Σπούδασα μηχανολόγος μηχανικός στην Ελλάδα και συνέχισα με μεταπτυχιακό στην Αμερική. Προτείνω σε όλους να δοκιμάσουν αυτή την εμπειρία, γιατί η Αμερική είναι μια εντελώς διαφορετική αγορά, με διαφορετική νοοτροπία από την ευρωπαϊκή. Μετά γύρισα στην Ελλάδα και εντάχθηκα στην ομάδα. Το αρνητικό της πρακτικής στο εξωτερικό για μικρό χρονικό διάστημα είναι ότι βλέπεις μόνο ένα μικρό κομμάτι ενός έργου. Αντίθετα, στην Ελλάδα απαιτείται σφαιρική αντίληψη: πρέπει να γνωρίζεις θέματα επίβλεψης, αδειοδότησης κ.ά., γιατί είσαι υπεύθυνος για όλα.

Γιάννης: Μέσα από την κρίση έπρεπε να κάνουμε πολλά πράγματα ταυτόχρονα. Η γενιά μας επωφελήθηκε από αυτό, γιατί περάσαμε από διάφορους ρόλους και αποκτήσαμε εμπειρίες που άλλοι συνάδελφοί μας δεν έχουν.

Μεταπτυχιακό ή πρακτική;
Γιάννης: Εξαρτάται από τον άνθρωπο. Όταν ξέρεις τι ακριβώς θέλεις να κάνεις ή να γνωρίσεις, το μεταπτυχιακό είναι η καλύτερη λύση. Όμως, πολλές φορές, η πρακτική σε ένα γραφείο που θαυμάζεις μπορεί να σου προσφέρει περισσότερη γνώση απ’ ό,τι ένα μεταπτυχιακό.

Μάρκος: Πιστεύω ότι πρέπει κάποιος να πάρει τον χρόνο του και να το σκεφτεί σοβαρά, γιατί το μεταπτυχιακό είναι μεγάλη επένδυση. Θα πρότεινα να εργαστεί πρώτα, να κάνει πρακτική ακόμη και σε δουλειά που δεν σχετίζεται αμιγώς με την αρχιτεκτονική, και να αποκτήσει τεχνική γνώση στην κατασκευή – κάτι που λείπει από την αγορά και θα φανεί πολύτιμο αργότερα. Στο εξωτερικό, αντίθετα με την Ελλάδα, οι φοιτητές περνούν τα καλοκαίρια τους σε πρακτικές.

Πώς μπορεί να βρει κάποιος πρακτική εμπειρία, π.χ. σε ξυλουργεία;
Μπορεί να ξεκινήσει φτιάχνοντας μια λίστα με τα αντίστοιχα γραφεία ή εργαστήρια στην Ελλάδα και να απευθυνθεί σε αυτά. Είναι στο χέρι των φοιτητών να ασχοληθούν με τις τεχνικές λεπτομέρειες της δουλειάς. Στο εξωτερικό, τα μαθήματα είναι περισσότερο hands-on και βοηθούν τους φοιτητές να καταλάβουν την πραγματικότητα του επαγγέλματος.

Τι σας λείπει από τα βιογραφικά που λαμβάνετε; Τι θα αλλάζατε στο Πολυτεχνείο;
Αυτό που παρατηρούμε είναι ότι λαμβάνουμε ελάχιστα βιογραφικά από άντρες, κάτι που έχει ενδιαφέρον και σε κοινωνιολογικό επίπεδο.
Επίσης, το βιογραφικό πρέπει πάντα να συνοδεύεται από πορτφόλιο· αλλιώς δεν συνεχίζουμε τη διαδικασία. Θέλουμε να βλέπουμε προσεγμένα πορτφόλια, χωρίς ορθογραφικά λάθη, με ξεκάθαρη ταυτότητα. Μας ενδιαφέρει να καταλαβαίνουμε τον άνθρωπο πίσω από το υλικό που λαμβάνουμε.
Δίνουμε ιδιαίτερη σημασία στην αισθητική. Θέλουμε είτε να συνάδει με τη δική μας είτε να είναι αντικειμενικά καλή, με σαφές σκεπτικό και στόχευση προς το γραφείο μας.

Είναι σημαντική η εξειδίκευση στην Ελλάδα;
Μάρκος: Όχι τόσο. Λόγω των συνθηκών, πρέπει να είσαι έτοιμος να κάνεις τα πάντα – από την επικοινωνία με πελάτες και προμηθευτές μέχρι και την παράδοση του έργου.
Γιάννης: Η εξειδίκευση είναι χρήσιμη για όσους έχουν πάθος για κάτι συγκεκριμένο, αλλά στην Ελλάδα είναι πιο σημαντική η σφαιρική γνώση.

Μπορεί ένας νέος αρχιτέκτονας να είναι ανταγωνιστικός;
Όχι από μόνος του. Το ταλέντο και ο χαρακτήρας παίζουν σημαντικό ρόλο, αλλά γενικά είναι δύσκολο.
Γιάννης: Μόνο αν έχει δείξει τριβή, αν έχει κάνει πρακτική από τα πρώτα κιόλας χρόνια των σπουδών του. Οι νέοι πρέπει να έχουν θάρρος, να είναι εργατικοί, να τολμούν, να κάνουν σωστές ερωτήσεις και να επενδύουν στον εαυτό τους. Πρέπει να βλέπουν τον εαυτό τους σαν brand, να είναι ενημερωμένοι και να συνεχίζουν να μαθαίνουν. Η ευχάριστη προσωπικότητα, επίσης, βοηθά πάντα.

Πόση ελευθερία νιώθετε όταν σχεδιάζετε κάτι απαιτητικό;
Συχνά έχουμε πελάτες με πολλές απαιτήσεις, κάτι που είναι απόλυτα λογικό. Πρέπει να μάθεις τον πελάτη και να καταλάβεις τι ακριβώς ζητά από σένα. Περισσότερο με ανησυχούν οι πελάτες που δεν έχουν απαιτήσεις, γιατί ίσως να μην ξέρουν τι θέλουν. Η διαχείριση του πελάτη είναι τεράστιο κεφάλαιο και το μαθαίνεις μόνο στην πράξη.

Τι άλλαξε μετά την πανδημία;
Κάποιες συνήθειες άλλαξαν για ένα διάστημα, αλλά συνολικά παραμένουμε σταθεροί στην προσέγγισή μας όσον αφορά τη σύνθεση των έργων. Αυτό που έχει αλλάξει περισσότερο είναι η συνεργασία εντός του γραφείου – έχουμε αναγνωρίσει την αξία της τηλεργασίας.

Ομάδα ή μονάδα;
Ξεκινάμε ως μονάδες, πιστεύοντας ότι μπορούμε να κάνουμε τα πάντα μόνοι μας, αλλά καταλήγουμε σε ομάδες, όπου συνειδητοποιούμε πόσα ακόμα έχουμε να μάθουμε. Υπάρχουν διακυμάνσεις και είναι καλό να προσαρμοζόμαστε στη ροή των πραγμάτων.

Πώς βλέπετε το μέλλον;
Είμαστε αισιόδοξοι. Πιστεύουμε ότι η χρονιά θα είναι δύσκολη και η σεζόν προβληματική, αλλά ελπίζουμε ότι πολλά προβλήματα του παρελθόντος θα αρχίσουν να επιλύονται.