Καλωσορίζουμε στο 32ο επεισόδιο της σειράς podcast Archisearch Talks, με θέμα «Συμβουλές για νέους αρχιτέκτονες», στα πλαίσια των Archisearch Career Days. Ο αποψινός μας καλεσμένος είναι ένας από τους πιο χαρισματικούς αρχιτέκτονες της γενιάς του. Είναι συνιδρυτής και Chief Design Officer του γραφείου Omniview Design. Με τον Δημήτρη γνωριζόμαστε πάνω από δέκα χρόνια· μάλιστα, ήταν ομιλητής και στο 2ο συνέδριο του ΕΣΩ, το 2013, στη Στέγη του Ιδρύματος Ωνάση, όπου παρουσίασε το θέμα των αλγορίθμων και εργαλείων. Είναι από τους πρώτους στην Ελλάδα που ασχολήθηκαν με πάθος και έντονη δραστηριότητα γύρω από τον παραμετρικό σχεδιασμό.

Ο Δημήτρης εργάζεται σε διαφορετικές κλίμακες, ενώ το έργο του έχει δημοσιευτεί εκτενώς σε διεθνή μέσα, όπως το Wallpaper Magazine, όχι μόνο ως αρχιτέκτονας, αλλά και ως interior designer και σχεδιαστής επίπλων. Η Omniview είναι ένα αρχιτεκτονικό γραφείο που βασίζει τις αρχιτεκτονικές του λύσεις στην έννοια του concept, με έμφαση στη γεωμετρία. Ένα από τα πρόσφατα έργα τους που έχει λάβει σημαντική προβολή είναι το «One Kleomenous», το πρώτο κτίριο στην Ελλάδα όπου εφαρμόστηκε ο παραμετρικός σχεδιασμός.

Τα τρέχοντα projects του γραφείου περιλαμβάνουν ιδιωτικές βίλες σε Άμπου Ντάμπι, Αθήνα και Μύκονο, αρκετά ξενοδοχειακά συγκροτήματα στη Μύκονο, Αίγυπτο και Κρήτη, νυχτερινά κέντρα στη Μύκονο και Χουργκάντα, καθώς και οικιστικές αναπτύξεις στη νότια Αθήνα.

Κυρίες και κύριοι, μαζί μας σήμερα είναι ο Δημήτρης Τσίγκος από την Omniview. Καλησπέρα, Δημήτρη.

Δημήτρης Τσίγκος:
Καλησπέρα, Βασίλη. Σε ευχαριστώ πολύ για τον όμορφο πρόλογο και τα καλά σου λόγια. Μου αρέσει πολύ το θέμα της σημερινής μας κουβέντας. Όταν πρωτοάκουσα το θέμα, σκέφτηκα πως είναι μια πολύ ενδιαφέρουσα πρωτοβουλία. Μου αρέσει για δύο λόγους: πρώτον, γιατί αυτή την περίοδο της καριέρας μου, τόσο προσωπικά όσο και μέσα από την Omniview, προσπαθούμε να γίνουμε καλύτεροι σε όλους τους τομείς—ως designers, στη σχέση μας με τους πελάτες, στη διαχείριση έργων. Κάθε μέρα βρίσκω τον εαυτό μου να δίνει συμβουλές στον εαυτό μου για το επάγγελμα. Είναι επομένως φυσικό να θέλω να μοιραστώ αυτές τις σκέψεις.

Δεύτερον, έχω παρατηρήσει μέσα από τις συνεντεύξεις που κάνουμε πως συχνά επαναλαμβάνονται κάποια μοτίβα, τρόποι με τους οποίους τα νέα παιδιά, όχι κακόβουλα, σαμποτάρουν την ίδια τη διαδικασία της συνέντευξης. Δηλαδή, δείχνουν πράγματα που δεν τους βοηθούν να αποτυπώσουν σωστά ποιοι είναι ως designers και αρχιτέκτονες. Δεν λέω πως είναι λάθος, αλλά σίγουρα δεν είναι τα στοιχεία που θα θέλαμε εμείς για να καταλάβουμε την ουσία της δουλειάς τους. Χαίρομαι λοιπόν που θα έχω την ευκαιρία να μοιραστώ τις απόψεις μου πάνω σε αυτά.

Βασίλης:
Ευχαριστούμε πολύ, Δημήτρη. Ας ξεκινήσουμε. Το γραφείο σας είναι γνωστό για τη μελέτη και υλοποίηση προχωρημένων γεωμετριών. Ωστόσο, πολλές φορές τέτοιες αρχιτεκτονικές μορφές ξεφεύγουν από την κοινή αισθητική και ίσως ξεπερνούν το μέσο προϋπολογισμό. Τι θα συμβούλευες έναν νέο αρχιτέκτονα που αγαπά αυτό το είδος γεωμετριών, αλλά φοβάται για την εμπορικότητα ενός γραφείου που υιοθετεί τέτοια αισθητική;

Δημήτρης:
Πολύ καλή ερώτηση, και ακριβώς στο θέμα που ανέφερα πριν, αυτό της προσπάθειας να υπηρετήσουμε και να επικοινωνήσουμε το είδος αυτό της αρχιτεκτονικής που μας ενδιαφέρει. Πριν απαντήσω, θέλω να κάνω μια μικρή παρένθεση σχετικά με την ορολογία, που νομίζω θα βοηθήσει τη συζήτησή μας.

Υπάρχει η έννοια του παραμετρικού σχεδιασμού, που χρησιμοποιείται πολύ, καθώς και όροι όπως «προχωρημένες γεωμετρίες» ή «advanced geometric systems». Αν κάποιος με ρωτήσει τι είναι παραμετρικός σχεδιασμός, δεν είναι απαραίτητα κάτι υπερβολικά πολύπλοκο ή πολύ προοδευτικό. Παραμετρικός σχεδιασμός είναι οποιοσδήποτε σχεδιασμός καθορίζεται από παραμέτρους — π.χ., αν πάρω μια χαρτοπετσέτα και γράψω πάνω πέντε κανόνες που διέπουν το σχέδιό μου, αυτό ήδη είναι παραμετρικός σχεδιασμός.

Για τους σκοπούς της σημερινής κουβέντας, όμως, θα χρησιμοποιήσουμε τον όρο «παραμετρικός σχεδιασμός» για να αναφερθούμε στο κίνημα των τελευταίων 10-20 χρόνων, όπου εφαρμόζονται πολύπλοκες γεωμετρίες και συστήματα μέσω σύγχρονων ψηφιακών εργαλείων, όπως ο προγραμματισμός, το scripting, και τα προγράμματα Rhino και Grasshopper.

Αυτό που βρίσκω ιδιαίτερα ενδιαφέρον και το σκεφτόμαστε συχνά στην Omniview, είναι πως το παραμετρικό design τα τελευταία χρόνια έχει γίνει αρκετά δημοφιλές, αλλά συχνά συνοδεύεται από μια αισθητική που θεωρείται φουτουριστική. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το έργο της Ζάχα Χαντίντ, όπου η δουλειά τους, παρά την πολυπλοκότητα και τη χρήση προηγμένων εργαλείων, εμφανίζει μια αισθητική πολύ προοδευτική, ίσως αποξενωτική για το ευρύ κοινό.

Αυτή η σύνδεση παραμετρικού design με φουτουριστική αισθητική συχνά αποξενώνει το ευρύ κοινό και τους πελάτες, που μπορεί να μην είναι έτοιμοι ή να μην προτιμούν τέτοια αισθητική και πολύπλοκη γεωμετρία.

Αυτό που εμείς στην Omniview έχουμε αντιληφθεί τα τελευταία 3-4 χρόνια και ήδη υλοποιούμε, είναι πως το παραμετρικό design και τα εργαλεία που το συνοδεύουν δεν χρειάζεται να συνδέονται αποκλειστικά με μια φουτουριστική αισθητική. Μπορείς να χρησιμοποιήσεις την ίδια μεθοδολογία, τα ίδια προηγμένα ψηφιακά εργαλεία και τη γεωμετρία, αλλά να παράγεις αποτέλεσμα που να έχει πιο κλασική, πιο παραδοσιακή ή ακόμα και πιο «φυλετική» αισθητική, αν θέλεις.

Η ουσία είναι να δούμε το παραμετρικό design ως ένα σύνολο εργαλείων — όχι ως αισθητική κατεύθυνση καθαυτή. Αυτός είναι ο δρόμος για να γίνει πιο προσιτό και πιο αποδεκτό, με πιο ικανοποιημένους πελάτες και βιώσιμη εμπορικότητα.

– Ακολουθούμε πολύ δημοφιλές Instagram account του γραφείου σας, που πλέον έχει ξεπεράσει τους 50.000 followers και συγκαταλέγεται στα πιο επιδραστικά αρχιτεκτονικά προφίλ της Ευρώπης. Πώς δημιουργήθηκε αυτό το κοινό και τι έχετε μάθει μέσα από αυτή τη διαδικασία;

Δ. Βασιλείου: Η αλήθεια είναι πως από όλα τα social media μου αρέσει πιο πολύ το Instagram, γιατί το θεωρώ μία πολύ «υγιή» πλατφόρμα. Συγκεκριμένα, δεν μου αρέσει κανένα άλλο τόσο πολύ. Στο Instagram, ο τρόπος που είναι δομημένο το περιβάλλον, ο κόσμος μπαίνει κυρίως για να ακολουθήσει ενδιαφέροντα και όχι πρόσωπα ή κάποια κλασικά «ποιος έκανε τι». Μου φάνηκε λοιπόν μία πολύ ωραία πλατφόρμα για να ξεκινήσουμε μέσα από το γραφείο μας ένα account όπου θα μοιραζόμασταν τη δουλειά μας και θα επικοινωνούσαμε με τον κόσμο.

Το κάναμε εντελώς in-house, με πολύ κέφι, και το αποτέλεσμα ήρθε γρήγορα. Ο λόγος που επιλέξαμε να το κάνουμε μέσα στο γραφείο ήταν επειδή πιστεύαμε πραγματικά πως το περιεχόμενο έπρεπε να είναι ουσιαστικό, να δείχνουμε ποιοι είμαστε, και όχι να ακολουθούμε τεχνικές για να αυξήσουμε απλά τα «likes».

Ένα πολύ ενδιαφέρον στοιχείο που διαπίστωσα μέσα από αυτή τη διαδικασία είναι το εξής: ξεκινήσαμε μαθαίνοντας κάποια πράγματα για το πώς λειτουργούν τα social media σε σχέση με το αρχιτεκτονικό περιεχόμενο. Ταυτόχρονα όμως, μάθαμε πολλά και για το ίδιο το αρχιτεκτονικό μας περιεχόμενο μέσα από τα social media. Αυτό το θεωρώ πολύ σημαντικό.

Αρχικά ήμασταν εντελώς άπειροι. Κάναμε κάποια post που θεωρούσαμε εξαιρετικά – π.χ. με πολύπλοκη γεωμετρία ή εξελιγμένα παραμετρικά εργαλεία όπως το Grasshopper – αλλά ο κόσμος δεν ανταποκρινόταν τόσο θετικά. Αντίθετα, κάποια πολύ απλά, λιτά post άρεσαν περισσότερο. Το κάναμε λοιπόν σαν ένα μικρό project, με εμένα και δύο συνεργάτες να προσπαθούμε να καταλάβουμε γιατί κάποια posts αρέσουν και κάποια όχι.

Το πιο ενδιαφέρον συμπέρασμα ήταν ότι το κοινό προτιμά τα posts που δεν είναι απλώς «ξερά» γεωμετρικά concepts, αλλά έχουν έναν εμπλουτισμό με στοιχεία interior design ή lifestyle. Δηλαδή, posts που αφηγούνται ένα σκηνικό, μία εμπειρία, κάτι με το οποίο ο θεατής μπορεί να ταυτιστεί – να φανταστεί τον εαυτό του μέσα σε αυτόν τον χώρο, σε αυτή την πισίνα, σε αυτό το σπίτι. Το κοινό δεν ενδιαφέρεται να δει την αρχιτεκτονική ως κάτι μνημειακό ή αποκομμένο, αλλά σαν κάτι ζωντανό και προσιτό.

Από εκεί και πέρα, προσαρμόσαμε το περιεχόμενό μας ώστε να είναι πιο πλούσιο σε αυτές τις παραμέτρους. Και το πιο σημαντικό είναι πως δεν το είδαμε ως ένα κόλπο για να πάει καλά το Instagram, αλλά ως κάτι που αφορά την ίδια μας την αρχιτεκτονική. Πρέπει να εμπλουτίσουμε την αρχιτεκτονική μας με lifestyle στοιχεία, να ενσωματώσουμε το interior design και να δημιουργήσουμε ένα ισχυρό αφηγηματικό πλαίσιο, παράλληλα με την «καθαρή» αρχιτεκτονική πρόταση.

Έτσι εξελίχθηκε σε ένα πείραμα αντίστροφης μηχανικής: πιστεύουμε ότι μέσα από το feedback του κοινού καταλαβαίνουμε τι αρχιτεκτονική του αρέσει πραγματικά. Και αυτό μας βοήθησε να εξελιχθούμε ως γραφείο προς την κατεύθυνση που χρειαζόμασταν — δηλαδή, να μπορέσουμε να παρουσιάσουμε τις προχωρημένες γεωμετρίες και τον παραμετρικό σχεδιασμό μας με τρόπο πιο προσιτό και όμορφο, όχι αποξενωτικό.

– Δημήτρη, γνωρίζουμε την ιδιαίτερη αγάπη σου για την τεχνολογία — hardware και software. Φτιάχνεις μόνος σου τα PC σου και είσαι expert σε Rhino, Grasshopper, V-Ray, Lumion, Unreal Engine. Τι κερδίζει ένας αρχιτέκτονας εμβαθύνοντας τόσο πολύ στη χρήση των εργαλείων;

Δ.: Η αλήθεια είναι ότι έχω μια αθεράπευτη αγάπη για τα εργαλεία της δουλειάς μας, τα οποία χωρίζονται σε δύο κατηγορίες: αυτά που προδιαγράφουν τη γεωμετρία και αυτά που την απεικονίζουν. Αγαπώ πολύ και τα δύο.

Θα ξεκινήσω από την απεικόνιση, γιατί τη θεωρώ εξαιρετικά σημαντική. Θυμάμαι την πρώτη φορά που έκανα render με το 3ds Max σε πολύ μικρή ηλικία — ήταν μια μαγική στιγμή, όταν είδα την εικόνα που είχα στο μυαλό μου να γίνεται πραγματικότητα στην οθόνη. Αυτή η μαγεία συνεχίστηκε με το V-Ray, το Unreal Engine, το Lumion. Θυμάμαι πως όταν ανακάλυψα το Unreal Engine και κατάλαβα πόσο μπορεί να εξυπηρετήσει την αρχιτεκτονική, αφιέρωσα έναν ολόκληρο μήνα ασταμάτητα για να το μάθω και να βγάλω αποτελέσματα.

Το Lumion είναι εξίσου εκπληκτικό, έχει έναν τελείως διαφορετικό συναισθηματικό τόνο και τρόπο να βοηθήσει τον αρχιτέκτονα να κατανοήσει και να εξηγήσει το έργο του. Νομίζω ότι ως αρχιτέκτονες έχουμε τρεις βασικές δουλειές: να σχεδιάσουμε, να εξηγήσουμε και να κατασκευάσουμε. Η τεχνολογία βοηθάει σε κάθε μία από αυτές.

Στο γραφείο μας, Omniview, χρησιμοποιούμε καθημερινά scripting, με Grasshopper και άλλες μεθόδους. Δεν χρειάζεται να φτιάχνεις πάντα κάτι φουτουριστικό για να χρησιμοποιήσεις παραμετρικά εργαλεία. Για παράδειγμα, μπορείς να σχεδιάσεις μία απλή πέργκολα με Grasshopper ώστε να μπορείς εύκολα να αλλάζεις διαστάσεις, να κάνεις επαναλήψεις και να επικοινωνείς τις αλλαγές στον πελάτη σου. Και όταν φτάνει η ώρα της κατασκευής, το ίδιο script μπορεί να βγάζει ακριβή κομμάτια και μήκη υλικών.

Έτσι, η χρήση των εργαλείων δεν είναι μόνο για να επιτύχεις μια συγκεκριμένη αισθητική, αλλά είναι απαραίτητη για την ποιότητα, την ταχύτητα και την ακρίβεια της δουλειάς.

Θεωρώ πολύ σημαντικό σήμερα ένας αρχιτέκτονας να έχει στο οπλοστάσιό του υψηλού επιπέδου φωτορεαλισμό. Βλέπω συχνά σε συνεντεύξεις ανθρώπους που δεν έχουν ικανοποιητικές δεξιότητες στο rendering — αυτό είναι κρίμα, γιατί το να μάθει κάποιος να κάνει ποιοτικά φωτορεαλιστικά δεν είναι απλό, αλλά είναι απαραίτητο και μπορεί να επιτευχθεί με χρόνο και προσπάθεια.

Η ικανότητα να παρουσιάσεις στον πελάτη ακριβώς αυτό που έχεις στο μυαλό σου, με τα καλύτερα εργαλεία, είναι κάτι που δεν επιδέχεται εκπτώσεις. Είναι στην ψυχή του επαγγέλματός μας.

Επιπλέον, η τεχνολογία παίζει καθοριστικό ρόλο και στο στάδιο της κατασκευής, όπου μας βοηθά να ελέγχουμε το εργοτάξιο και την ποιότητα της εκτέλεσης.

Γενικά, λοιπόν, πιστεύω ότι πρέπει να εξασκούμε τα εργαλεία της δουλειάς συνεχώς, από το πρωί μέχρι το βράδυ — αυτή είναι η φιλοσοφία μου.

Ερώτηση: Με ποια εργαλεία το παραμετρικό design μπορεί να γίνει τοπικό; Πώς εφαρμόζεται η προοδευτική αρχιτεκτονική σε παραδοσιακά περιβάλλοντα, όπως για παράδειγμα στις Κυκλάδες;

Απάντηση: Όπως ανέφερα και πριν, όλα εξαρτώνται από το τι κάνεις εσύ με τα εργαλεία που έχεις στα χέρια σου. Στο γραφείο μας, για παράδειγμα, έχουμε αναπτύξει ένα Grasshopper script που δημιουργεί καπρουλάκια από λυγαριά — ένα φυσικό υλικό με ιδιαίτερη κίνηση — σε οποιοδήποτε σχήμα και μήκος επιλέξουμε για να προεξέχουν από μια πέργκολα. Πρόκειται για μια απλή εφαρμογή, η οποία όμως είναι απόλυτα τοπική και δεν φέρει καμία φουτουριστική αισθητική. Αντιθέτως, βασίζεται σε ένα σκεπτικό που σέβεται και αξιοποιεί το υλικό και το περιβάλλον.

Αυτό δείχνει ότι μπορείς να χρησιμοποιήσεις τα εργαλεία του παραμετρικού σχεδιασμού για να παράγεις μορφές και αισθητικές που είναι εγγενείς στο τοπίο και την παράδοση. Όσον αφορά τις Κυκλάδες, μου έρχεται στο μυαλό ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα: έχουμε δουλέψει σε ένα νυχτερινό κέντρο στη Μύκονο, το Void, που είναι η μεγαλύτερη ντίσκο στο κέντρο του νησιού. Ο σχεδιασμός της έγινε με Rhino και χαρακτηρίζεται από πολύ ιδιαίτερες καμπύλες — θα το λέγαμε παραμετρικό design. Ο πελάτης μας είναι άνθρωπος με βαθύ σεβασμό στην κυκλαδίτικη αισθητική και συμμετέχει ενεργά σε επιτροπές προστασίας του τοπίου στη Μύκονο.

Όταν του παρουσιάσαμε τις φόρμες που είχαμε δημιουργήσει και προτείναμε να τις κατασκευάσουμε με ρομποτική κεφαλή, fiberglass και καλούπια, μου είπε: «Αυτό δεν κάνει για τη Μύκονο.» Μου εξήγησε πως το αποτέλεσμα φαίνεται ψεύτικο και κούφιο, ενώ στον χώρο, που έχει κτιστό και βαρύ υλικό όπως η τσιμεντοκονία, κάτι τέτοιο δεν ταιριάζει. Επιπλέον, επειδή πρόκειται για κλαμπ όπου ο κόσμος χοροπηδάει, θα χαλούσε σε μία εβδομάδα. Μου ζήτησε να το φτιάξουμε στο εργοτάξιο, με τοπικούς τεχνίτες, όπως γίνονται τα παραδοσιακά έργα.

Από εκεί ξεκινήσαμε. Μέσα από το Rhino και τα CAD προγράμματα εξάγαμε ξύλινα πατρόν — σαν αυτά που βλέπουμε στο πλαϊνό ενός σκακιού — που θα σχημάτιζαν τη φόρμα στο χώρο. Με πολλή ακρίβεια και εργοταξιακές τεχνικές, καταφέραμε να υλοποιήσουμε αυτή τη φόρμα με τούβλα και σοβά, διατηρώντας τον παραμετρικό σχεδιασμό αλλά δίνοντας στο αποτέλεσμα μια φυσική, χειροποίητη αίσθηση, με υφή και βαρύτητα που ταιριάζει στο περιβάλλον.

Αυτή η εμπειρία ήταν ορόσημο για το γραφείο μας, γιατί απέδειξε ότι το παραμετρικό design μπορεί να συνυπάρξει αρμονικά με την τοπική παράδοση και αισθητική, χωρίς να καταλήγει σε μια κρύα, φουτουριστική μορφή. Αντιθέτως, πρόκειται για μια «προοδευτική» αρχιτεκτονική που έχει βαθιά ρίζα στο τοπικό τοπίο και υλικό.

Ερώτηση: Πόσο εύκολο, έξυπνο ή σοφό είναι να παλεύεις για μια εφαρμοσμένη παραμετρική ή προοδευτική αρχιτεκτονική στην Ελλάδα;

Απάντηση: Για να είμαι ειλικρινής, η Ελλάδα μου αρέσει πολύ ως αγορά. Μεγαλώνοντας άκουγα πως η χώρα μας είναι πίσω σε σχέση με άλλες χώρες στον τομέα της αρχιτεκτονικής, κι αυτό ισχύει σε κάποιο βαθμό. Ωστόσο, διαπίστωσα ότι εδώ υπάρχουν πολλοί πελάτες με πολύ ανοιχτό μυαλό και διάθεση να πειραματιστούν. Για παράδειγμα, μπορείς να πας στην Αμερική, που θεωρείται το κέντρο των πιο καινοτόμων σχεδιασμών, και να δεις πως ο μέσος Αμερικανός πελάτης είναι πολύ πιο δεσμευμένος σε παραδοσιακές φόρμες και υλικά — σκεφτείτε μια τυπική στέγη — απ’ ό,τι ο μέσος Έλληνας.

Γενικά, η Ελλάδα προσφέρει ένα καλό περιβάλλον για να δουλέψεις προχωρημένη αρχιτεκτονική, ειδικά αν ξέρεις πώς να την προσαρμόσεις στο πλαίσιο της τοπικής παράδοσης και κουλτούρας. Υπάρχει ενδιαφέρον και σεβασμός στην καινοτομία, αρκεί να γίνει με σεβασμό στο περιβάλλον και τις ιδιαιτερότητες της κάθε περιοχής.

— Μίλησέ μας για το πρότζεκτ One Kleomenous και το ρίσκο που μπορεί να εμπεριέχει. Αξίζει να ρισκάρει κανείς ως νέος αρχιτέκτονας;

Η αλήθεια είναι πως ποτέ δεν το ένιωσα ως ρίσκο. Και δεν θα ήταν σωστό απέναντι στον πελάτη μου να το αντιμετωπίζω έτσι. Εγώ είχα την πεποίθηση πως κάναμε ακριβώς αυτό που χρειαζόταν το συγκεκριμένο σημείο, κάτι που θα συνέδεε το αστικό τοπίο με το βουνό. Φυσικά, σε τεχνικό επίπεδο ήταν ρίσκο, αλλά όχι σε επίπεδο δημιουργικότητας.

Αυτό το ρίσκο, όμως, δεν μας έχει ωφελήσει ιδιαίτερα ως γραφείο — για δύο απλούς λόγους. Πρώτον, γιατί οι πελάτες που θα ενθουσιαστούν με το One Kleomenous δεν είναι πολλοί. Και δεύτερον, γιατί έχω διαπιστώσει πως υπάρχει μια κοινή αντίληψη: όταν βλέπει κάποιος ένα γραφείο να υλοποιεί κάτι σαν το One Kleomenous, τείνει να πιστέψει ότι αυτό το γραφείο ασχολείται μόνο με πολύ φουτουριστικά και ακριβά projects.

Και, για να είμαι ειλικρινής, αυτό είναι και το λογικό συμπέρασμα. Σπάνια κάποιος υποθέτει ότι το ίδιο γραφείο μπορεί να κάνει και λιτά, απλά και προσιτά έργα. Αυτή η προκατάληψη μάς έχει δυσκολέψει αρκετά. Ευτυχώς, όμως, από τότε έχουμε υλοποιήσει πολλά διαφορετικά projects, δείχνοντας ότι είμαστε ένα γραφείο με ευρύ φάσμα και ότι προχωρημένο design δεν σημαίνει απαραίτητα φουτουριστική αισθητική.

— Ασχολείσαι επιτυχώς με το σχεδιασμό σε όλες τις κλίμακες — από έπιπλα και mega mansions μέχρι τοπία. Πόσο δύσκολη είναι η «οριζόντια» αυτή μετάβαση ανάμεσα σε τόσο διαφορετικές κλίμακες; Είναι εφικτό να είσαι καλός σε όλες;

Το «καλός» είναι πάντα υποκειμενικό. Νομίζω πως ένα καλό αποτέλεσμα προκύπτει όπου κι αν δουλέψεις, αρκεί να το κάνεις με αγάπη και προσήλωση. Προσωπικά, εκμεταλλεύομαι το πέρασμα από τη μία κλίμακα στην άλλη ως πηγή δημιουργικότητας — με φρεσκάρει το μυαλό.

Συχνά μου έχει τύχει να δουλέψω, ας πούμε, σχέδια για κοσμήματα, και την επόμενη μέρα να αναπτύσσω ένα concept για τοπιακή διαμόρφωση. Πιστεύω ότι η εμπειρία και οι ιδέες που συλλέγεις σε μία κλίμακα μπορούν να εφαρμοστούν με ενδιαφέρον τρόπο και σε μια άλλη.

Για παράδειγμα, στον πελάτη του One Kleomenous είχα δείξει κάποια έπιπλα που φτιάχτηκαν με την ίδια τεχνολογία — CNC κοπή μαρμάρου — που χρησιμοποιήσαμε για την πρόσοψη του κτιρίου. Βλέποντας τα έπιπλα, καταλάβαμε ότι τα μικρά σχέδια λειτουργούν ως πεδία δοκιμών, όπου μπορείς να εξελίξεις αισθητικές και κατασκευαστικές ιδέες πριν τις εφαρμόσεις σε μεγαλύτερη κλίμακα.

Άρα ναι, πιστεύω ότι είναι απόλυτα εφικτό και ωφέλιμο για έναν designer να κινείται οριζόντια ανάμεσα σε διαφορετικές κλίμακες.

— Το θέμα του ελεύθερου χρόνου και των «10.000 ωρών» εξάσκησης είναι γνωστό σε κάθε επάγγελμα. Υπάρχει στην αρχιτεκτονική ελεύθερος χρόνος;

Προσωπικά θεωρώ πως ο ελεύθερος χρόνος είναι η ευκαιρία για πειραματισμό και μάθηση, και αν τον αξιοποιήσεις σωστά μπορεί να είναι πολύ ευχάριστος και δημιουργικός. Θα ήθελα να απευθυνθώ ειδικά στους νέους που σκέφτονται να ασχοληθούν με την αρχιτεκτονική: δεν πρέπει να επιλέξεις το επάγγελμα αν δεν το βλέπεις με αγάπη. Αν δεν θα το έκανες και στον ελεύθερο σου χρόνο, τότε ίσως να μην είναι το κατάλληλο επάγγελμα για σένα.

Το επάγγελμα απαιτεί αφιέρωση χιλιάδων ωρών για να γίνεις εξοικειωμένος με τα εργαλεία και τις τεχνικές — 10.000 ώρες στο modeling, άλλες 10.000 στο rendering, και πάει λέγοντας. Δεν είναι εύκολο, ούτε γρήγορο. Πρέπει να το κάνεις με χαρά και πάθος.

— Τι κάνατε στην πανδημία, όταν θεωρητικά υπήρχε περισσότερο χρόνος; Πώς αξιοποιήσατε αυτή την περίοδο;

Καταρχάς, κάναμε πολλά Zoom meetings! Έχω γίνει ίσως λίγο «γραφικός», καθώς στους συνεργάτες μου έλεγα να αξιοποιήσουν τον χρόνο κάνοντας tutorials και πειραματισμούς. Τους πρότεινα να δημιουργήσουν υποθετικά σκηνικά — π.χ. μια βίλα — και να δουλέψουν με το rendering, να τελειοποιήσουν τη διαδικασία του.

Για μένα το rendering έρχεται μετά τη γεωμετρία, αλλά θεωρώ πως είναι βασικό skill για τον αρχιτέκτονα. Στο γραφείο μας, στην Omniview, έχουμε συγκεντρώσει αρκετά tutorials για rendering και προωθούμε τη βελτίωση σε αυτόν τον τομέα.

Παράλληλα, προσπάθησα να ωθήσω τους συνεργάτες να εμπλακούν περισσότερο με εργαλεία όπως το Grasshopper. Αυτή τη στιγμή έχουμε τουλάχιστον δύο projects που δουλεύονται αποκλειστικά με Grasshopper. Χωρίς αυτά, οι εργατοώρες που απαιτούνται θα ήταν τεράστιες. Πιστεύω ότι στο γραφείο είμαστε αρκετά καλοί σε αυτό και θα ήθελα να εμπλακούν κι άλλοι.

Οπότε συνολικά, πολλά tutorials, πειραματισμοί και εκπαίδευση — όλα διαδικτυακά.

Πώς είναι δομημένο το γραφείο σας; Μπορείς να μας περιγράψεις το design process, από τη στιγμή που μπαίνει ένας πελάτης μέχρι την υλοποίηση ενός έργου; Πώς μοιράζετε τα έργα;

Η δομή του γραφείου μας βασίζεται σε μια ιεραρχία που συναντάται σε πολλά αρχιτεκτονικά γραφεία: έχουμε senior designers, οι οποίοι αναλαμβάνουν τον ρόλο των team leaders. Ως director designer, προσωπικά είμαι πολύ ενεργά εμπλεκόμενος σε όλα τα concept. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν αφήνω τους συνεργάτες μου να συμμετέχουν όσο θα ήθελαν, όμως λόγω της αγάπης μου για τη δουλειά, μου αρέσει να ξεκινώ εγώ ο ίδιος τη διαδικασία. Κάθομαι μπροστά στον υπολογιστή, ανοίγω το τοπογραφικό διάγραμμα, το σκέφτομαι, και συχνά κάνω αρκετά sketches, γιατί μου αρέσει πολύ το σκίτσο.

Ένα ενδιαφέρον στοιχείο είναι ότι παλαιότερα δεν σκιτσάριζα πολύ, γιατί δεν μου άρεσε το παραδοσιακό φυσικό σχέδιο. Όταν όμως απέκτησα ένα iPad Pro, άρχισα να σκιτσάρω εντατικά, και το θεωρώ πολύ σημαντικό. Το sketching, όπως έχω διαπιστώσει, ενεργοποιεί διαφορετικές πλευρές της δημιουργικότητας σε σχέση με το να δουλεύεις μόνο στον υπολογιστή.

Συνήθως, ξεκινάω εγώ με τα πρώτα σχέδια και δίνω μια βασική κατεύθυνση, προσπαθώντας οι συνεργάτες μου να αισθάνονται άνετα και χωρίς άγχος απέναντι σε κάθε νέο project. Έπειτα, τα έργα αναλαμβάνουν οι team leaders και η ομάδα συναντιέται σε τακτά χρονικά διαστήματα για να αξιολογήσει τη δουλειά και να προχωρήσει στην παράδοση του τελικού προϊόντος.

Θεωρείς ότι το γραφείο σας έχει σαφή αρχιτεκτονική ταυτότητα; Ένας κοινός μας φίλος το χαρακτήρισε «αρχιτεκτονική της καλοπέρασης» ή leisure architecture. Συμφωνείς;

Δεν θα έλεγα ότι το γραφείο έχει μία συγκεκριμένη κατεύθυνση ως προς το είδος των έργων. Τα τρέχοντα projects μας είναι πολύ διαφορετικά μεταξύ τους. Για παράδειγμα, αυτή την περίοδο δουλεύουμε αρκετά σε ξενοδοχεία, αλλά και σε ιδιωτικές κατοικίες. Παράλληλα, έχουμε συχνά έργα που αφορούν clubs και discos, τα οποία είναι από τα αγαπημένα μου. Επιπλέον, δουλεύουμε σε μοντέρνα κτίρια κατοικιών στα νότια προάστια της Αθήνας, ένα κομμάτι της αγοράς που ένα design-based γραφείο, όπως το δικό μας, μπορεί να εξελιχθεί.

Αν με ρωτάς ποιος είναι ο κοινός παρονομαστής που θέλω να συνδέει όλα τα έργα μας, αυτός είναι η «Happy Architecture». Πιστεύω ότι η αρχιτεκτονική πρέπει να κάνει τους ανθρώπους πιο χαρούμενους, να προκαλεί ψυχική ανάρτηση. Η αρχιτεκτονική είναι ένα προϊόν που, όταν το βλέπεις να λειτουργεί όμορφα, σε κάνει να αισθάνεσαι καλά. Αυτό είναι που θέλω να διαπερνάει όλη τη δουλειά μας.

Επέλεξες να δραστηριοποιηθείς επαγγελματικά στην Ελλάδα σε μια δύσκολη περίοδο, με τις πανδημίες και τις επιπτώσεις του COVID-19. Τι συμβουλή θα έδινες στους νέους αρχιτέκτονες; Να μείνουν στην Ελλάδα ή να φύγουν στο εξωτερικό;

Γενικά, θα σου πω κάτι που ίσως φανεί γραφικό, αλλά πιστεύω ότι όλοι πρέπει να μείνουν στην Ελλάδα. Και θα εξηγήσω γιατί. Πρώτα απ’ όλα, θεωρώ την Ελλάδα την πιο όμορφη χώρα του κόσμου. Ταξίδεψα αρκετά όταν ήμουν νεότερος και αυτό μου έδωσε τη δυνατότητα να συγκρίνω. Παρά τις δυσκολίες στην καριέρα, έχω πάρει συνειδητά την απόφαση να μείνω εδώ λόγω της αγάπης μου για τον τόπο.

Η ζωή στην Ελλάδα έχει μια μοναδική ποιότητα: μπορείς να πας στη θάλασσα, να φας σε μια ταβέρνα και να νιώσεις τόσο ευτυχισμένος, που δεν χρειάζεσαι τίποτα παραπάνω. Αντίθετα, σε άλλες χώρες η επιτυχία και το χρήμα συχνά είναι αναγκαία για να πλαισιώσουν την ύπαρξή σου.

Επιπλέον, η Ελλάδα έχει μια γεωγραφική θέση που θεωρώ πολύ σημαντική στη σημερινή εποχή, όπου η δουλειά μπορεί να γίνεται εξ αποστάσεως. Βρισκόμαστε στο κέντρο μιας περιοχής με εύκολη πρόσβαση σε σημαντικές αγορές: σε δύο-τριών ωρών πτήση είσαι σε πόλεις όπως το Ντουμπάι, η Αίγυπτος, το Παρίσι. Αυτό δίνει σημαντικό πλεονέκτημα στο να λειτουργείς από εδώ και να καλύπτεις μεγάλες αγορές χωρίς να χρειάζεται να μετακομίσεις στο εξωτερικό. Για μένα, λοιπόν, δεν υπάρχει λόγος να φύγεις από την Ελλάδα.

Μιας και μιλάμε για συμβουλές, ποια είναι τα πιο συχνά λάθη που κάνουν οι νέοι αρχιτέκτονες όταν στέλνουν βιογραφικό σε ένα γραφείο σαν το δικό σου; Τι θα πρότεινες να κάνουν διαφορετικά στο portfolio και στη συνέντευξη;

Ξεκινάω από μια γενική παρατήρηση: καθημερινά προσπαθώ να βελτιώνομαι και να αυξάνω την απόδοσή μου, και αυτό το προσδοκώ και από τους συνεργάτες μας. Στο γραφείο μας, κλείνουμε δουλειές με πελάτες που είναι ιδιαίτεροι άνθρωποι και σπάνια τους γνωρίζεις σε ένα ιδανικό περιβάλλον γραφείου. Συχνά θα τους συναντήσεις σε ένα τραπέζι εστιατορίου, ή ακόμη και σε μια σύντομη συνάντηση, όπου έχεις μόλις 30 δευτερόλεπτα για να τους παρουσιάσεις το έργο σου και να τους τραβήξεις το ενδιαφέρον.

Έχω εκπαιδεύσει τον εαυτό μου να παρουσιάζει σε λιγότερο από 10 δευτερόλεπτα, μέσω κινητού, τα πιο εντυπωσιακά και σχετικά έργα που έχουμε. Αυτό το ίδιο θα συμβούλευα να κάνουν και οι νέοι αρχιτέκτονες: να παρουσιάζουν σύντομα και με έμφαση το καλύτερο και πιο σχετικό υλικό.

Ένα συχνό λάθος στα βιογραφικά που λαμβάνω είναι η αποστολή ενός link για να ανοίξει κάποιος Google Docs ή άλλες πλατφόρμες, που ουσιαστικά ζητά από τον παραλήπτη να κάνει επιπλέον δουλειά. Το βιογραφικό πρέπει να είναι ένα όμορφο, ολοκληρωμένο pdf, που να μπορεί να σταλεί εύκολα με email ή ακόμα και με εφαρμογές όπως το WhatsApp, να είναι συμπιεσμένο σωστά (κάτω από 15MB) και να μην χρειάζεται κατέβασμα από αργές πλατφόρμες όπως το WeTransfer.

Όσον αφορά το περιεχόμενο, πολύ συχνά βλέπω βιογραφικά που ανοίγουν με ένα εντυπωσιακό project μεγάλης κλίμακας — όπως μια πολεοδομική μελέτη για το κέντρο της Πάτρας, με εντυπωσιακά line drawings και μακέτες. Αυτό είναι αξιοθαύμαστο, όμως εμείς που προσλαμβάνουμε κάποιον, θέλουμε να ξέρουμε ότι μπορεί να παραδώσει το βασικό προϊόν που παράγουμε εμείς καθημερινά: ένα δωμάτιο ξενοδοχείου, ένα σαλόνι, μια κατοικία, ένα χώρο εστίασης ή club.

Άρα, το portfolio πρέπει να επικεντρώνεται στο «bulk» του προϊόντος, δηλαδή σε πρακτικά έργα που ανταποκρίνονται στην καθημερινή δουλειά ενός γραφείου. Αν κάποιος δεν έχει εμπειρία σε τέτοια έργα, μπορεί να δημιουργήσει ένα προσωπικό project, να στήσει μια βίλα σε 3D, να κάνει ωραίο design work, ώστε να δείξει τις ικανότητές του σε αυτό το πεδίο. Αυτό είναι το ζητούμενο.

— Θα ήθελα να ξεκινήσουμε από το θέμα των βιογραφικών και των portfolio. Παρατηρείτε συχνά κάποιες αδυναμίες ή λάθη στα portfolios που λαμβάνετε σε αιτήσεις για δουλειά, ειδικά από νέους αρχιτέκτονες; Τι θεωρείτε ότι πρέπει να περιλαμβάνει ένα ολοκληρωμένο portfolio;

— Ίσως να γενίκευσα λίγο όταν μίλησα για το συγκεκριμένο γραφείο, αλλά το πρόβλημα που θέλω να επισημάνω αφορά κυρίως νέους που υποβάλλουν αίτηση για junior θέσεις. Πολλές φορές, βλέπουμε βιογραφικά με πραγματικά εντυπωσιακά scripts και έργα πανεπιστημίου, με πολύ αξιόλογες ιδέες. Όμως, λείπει κάτι βασικό: το portfolio τους δεν περιλαμβάνει ένα απλό render, για παράδειγμα ενός σπιτιού, μιας κουζίνας, ενός δωματίου ή ενός λόμπι ξενοδοχείου. Αυτό είναι πολύ σημαντικό γιατί τα περισσότερα αρχιτεκτονικά γραφεία, και ιδιαίτερα αυτά στα οποία απευθύνονται, παραδίδουν τέτοια έργα. Πρέπει λοιπόν να εξοπλίσουν το portfolio τους με τέτοια παραδείγματα και να δουλέψουν πολύ πάνω στα renders τους. Τα renders, στην ουσία, είναι το νόμισμα αξίας στο επάγγελμά μας.

— Πέρα από το portfolio, υπάρχουν και άλλες προϋποθέσεις ή κριτήρια που λαμβάνετε υπόψη όταν προσλαμβάνετε κάποιον; Τι παρατηρείτε στη φάση της συνέντευξης;

— Ένας συνάδελφός μου μου είχε πει πως προσλαμβάνει βασικά «καλά παιδιά». Του είπα, δεν κοιτάς καθόλου το portfolio; Και μου απάντησε: «Το μόνο που με ενδιαφέρει είναι να είναι καλός άνθρωπος». Η αλήθεια είναι πως αυτό κρύβει πολύ αλήθεια μέσα του. Φυσικά, το portfolio είναι σημαντικό γιατί δείχνει τις ικανότητες και τα skills. Όμως, ακόμα πιο σημαντικό είναι να καταλάβεις αν ο υποψήφιος έχει τη διάθεση να δουλέψει σκληρά, να έχει καλή εργασιακή ηθική. Εγώ προσωπικά είμαι άνθρωπος που λέει «ναι» στις προκλήσεις, δεν είμαι δύσκολος, και αν ένας πελάτης ζητήσει κάτι, το κάνω πάντα παραπάνω από όσο απαιτείται. Θέλουμε λοιπόν να δούμε πως είστε πρόθυμοι να μάθετε, να βελτιώσετε όσα μπορεί να λείπουν από το portfolio σας και να κάνετε commit στο να γεφυρώσετε τα κενά μεταξύ των δεξιοτήτων που έχετε και αυτών που απαιτεί η δουλειά.

— Φτάνουμε στην τελευταία, που είναι ουσιαστικά τρεις σε μία ερώτηση, και θα τη βάλουμε ως «sum up». Πώς θα περιγράφατε σε κάποιον που ξεκινά τώρα το επάγγελμα το πώς είναι η δουλειά του αρχιτέκτονα; Πώς μπορεί να ξεχωρίσει ένας νέος αρχιτέκτονας; Και τέλος, τι κάνετε εσείς προσωπικά για να εξελίσσεστε και να παραμένετε «φρέσκος» στο χώρο της αρχιτεκτονικής;

— Για κάποιο λόγο, μπορώ να απαντήσω και στα τρία ταυτόχρονα. Καταρχάς, θεωρώ πως ζούμε σε μια πολύ ενδιαφέρουσα περίοδο για το επάγγελμα. Βρισκόμαστε στην εποχή του Pinterest και του Instagram, κάτι που θεωρώ εξαιρετικά θετικό. Είναι καταπληκτικό που μέσα σε λίγα λεπτά μπορείς να δεις τα καλύτερα παραδείγματα αρχιτεκτονικού design παγκοσμίως, συγκεντρωμένα σε συγκεκριμένα στυλ. Ακολουθώ πολλά accounts, ακόμα και θεωρητικά, όπου κάποιοι δημιουργούν μόνο υποθετικά projects και τα παρουσιάζουν σε renderings που έχουν πολύ μεγάλο ενδιαφέρον. Αυτό το θεωρώ μια πηγή έμπνευσης που βοηθά να ανοίξει το μυαλό σου σε νέες ιδέες που ίσως δεν προλαβαίνεις να σκεφτείς μέσα στο γραφείο.

Θα έδινα τη συμβουλή στους νέους αρχιτέκτονες να αξιοποιήσουν στο έπακρο τα social media και τα online portfolios. Προσωπικά, έχω τέσσερα διαφορετικά Instagram accounts — ένα για το αρχιτεκτονικό γραφείο Omniview, όπου ακολουθώ μόνο αρχιτεκτονικό περιεχόμενο, και άλλα τρία που αφορούν τα προσωπικά μου ενδιαφέροντα όπως surf, skate, και τεχνολογία. Όταν μπαίνω στο Instagram, κάνω συνειδητά επιλογή να δω συγκεκριμένο περιεχόμενο — δεν μπαίνω απλά για να χαζέψω, αλλά για να ενημερωθώ και να μαθαίνω.

Άρα, η πρότασή μου είναι να επιλέξετε και να ακολουθείτε μεθοδικά accounts που αφορούν τον χώρο σας. Ενδιαφέρεστε για φουτουριστικές προσόψεις; Μην χάσετε καμία εξέλιξη. Σας αρέσουν τα Boho interiors; Να είστε ενημερωμένοι. Και όταν έχεις εικόνα για το τι συμβαίνει, δεν σημαίνει ότι θα αντιγράψεις απλά. Αντίθετα, θα καταλάβεις τι υπάρχει ήδη και θα ωθηθείς να δώσεις το δικό σου προσωπικό στίγμα.

Επίσης, παρατηρείς τον τρόπο που οι συνάδελφοι προβάλλουν τη δουλειά τους, πώς «πουλάνε» τα projects τους, και μαθαίνεις τι δουλεύει σε επίπεδο παρουσίασης και προώθησης. Το Instagram και το Pinterest λειτουργούν σχεδόν σαν κινητές, διαρκώς ενημερωμένες εγκυκλοπαίδειες του κόσμου της αρχιτεκτονικής.

Συνοψίζοντας, οι νέοι πρέπει να είναι συνεχώς ενημερωμένοι, να ξέρουν ποια ιστορία θέλουν να αφηγηθούν μέσα από τη δουλειά τους — ποιο είναι το «story» τους, το «angle» τους. Και παράλληλα, πρέπει να καλλιεργήσουν τις δεξιότητές τους στο υψηλότερο επίπεδο, ώστε να μπορούν να υλοποιούν και να παρουσιάζουν αυτές τις ιδέες με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Εγώ προσωπικά παραμένω πάντα μαθητής. Μελετώ, ενημερώνομαι, διαβάζω. Όταν δεν ξέρω κάτι, το ψάχνω. Έχω το ίδιο πάθος όπως την πρώτη μέρα και προσπαθώ να τελειοποιώ την τέχνη μου, γιατί στο τέλος αυτό είναι — μια τέχνη που πρέπει να καλλιεργείς διαρκώς.

Βασίλης: Perfect! Πολύ ωραία. Να σου κάνω μια τελευταία ερώτηση, γιατί ξέρω πως είσαι ένας ευτυχής, δραστήριος σερφέρ, σκέιτερ, αρχιτέκτονας και «χαζομπαμπάς». Ο πατέρας μου μου λέει συχνά: όσο επιτυχημένος και να είσαι, είσαι «ένα τίποτα» αν δεν έχεις μια επιτυχημένη οικογένεια. Ξέρω πως έχεις έναν πολύ χαρούμενο γάμο και δύο φανταστικά διδυμάκια. Πόσο σημαντική θεωρείς την προσωπική ευτυχία, την ισορροπία και το να έχεις έναν άνθρωπο να σε στηρίζει; Θέλω να μιλήσουμε λίγο για τα πλάσματα που αγαπάμε, τις γυναίκες μας…

Δημήτρης: Θα μιλήσω για τη γυναίκα μου, γιατί θέλω να το πω. Είναι πάρα πολύ σημαντικό. Σήμερα σκεφτόμουν πως η επιλογή του συντρόφου είναι ίσως το μεγαλύτερο «deal» που κάνει κανείς στη ζωή του — μάλλον το πιο σημαντικό. Μπορεί να ξεκινήσεις 40 εταιρείες και να τις κλείσεις, να κάνεις εκατοντάδες επιχειρηματικά εγχειρήματα που θα πετύχουν ή όχι, αλλά η επιλογή του συντρόφου σου είναι κάτι το μοναδικό και καθοριστικό. Εμένα προσωπικά, η γυναίκα μου και η οικογένειά μου μου δίνουν τεράστια δύναμη. Ξέρω ότι όσο δύσκολη κι αν είναι μερικές φορές η δουλειά, έχω αυτό που με γεμίζει και μου δίνει χαρά.

Θα σου πω και κάτι πιο… nerdy, για να απαντήσω πιο άμεσα. Από τη στιγμή που γεννήθηκαν τα δίδυμα — και η γυναίκα μου έχει υπάρξει πραγματικός ήρωας, γιατί τα διαχειρίζεται με απίστευτο τρόπο και με στηρίζει πάρα πολύ — οι ώρες που αφιερώνω στη δουλειά έχουν μειωθεί, αλλά η παραγωγικότητά μου έχει αυξηθεί σημαντικά. Αυτές οι ώρες δουλεύω πιο δομημένα και πιο αποτελεσματικά. Νομίζω πως αυτό τα λέει όλα από μόνο του.

Βασίλης: Ακριβώς, γιατί μεγαλώνει και η ευθύνη απέναντι σε δύο ακόμα πλάσματα μέσα στην οικογένεια. Δημήτρη, σε ευχαριστούμε πάρα πολύ που ήσουν μαζί μας απόψε.

Δημήτρης: Ευχαριστώ πολύ, Βασίλη μου. Ήταν ένα πολύ ωραίο σκηνικό. Ξέρεις, δεν ακολουθώ ιδιαίτερα τα αρχιτεκτονικά νέα, όμως όποτε κάτι φτάνει στ’ αυτιά μου, συνήθως έχεις εσύ τη σφραγίδα σου. Τα παιδιά στο γραφείο χάρηκαν πολύ που ήμουν σήμερα εδώ, γιατί όλοι παρακολουθούν αυτήν την πρωτοβουλία και τη βρίσκουν εξαιρετική. Θεωρώ πως είναι μοναδικό και πολύ σημαντικό να υπάρχει στη χώρα μας κάποιος που να δίνει ταυτότητα και να δομεί με τόσο όμορφο τρόπο το αρχιτεκτονικό community, όπως κάνεις εσύ. Ειδικά με τέτοια θέματα — όπως το να μοιραζόμαστε τις εμπειρίες μας, καλά και κακά, με τους νεότερους — αυτό είναι πολύτιμο. Σε συγχαίρω για αυτή την πρωτοβουλία.

Βασίλης: Να ‘σαι καλά, σε ευχαριστώ πολύ, το εκτιμώ ιδιαίτερα. Καλή συνέχεια, Δημήτρη.

Δημήτρης: Έγινε, Βασίλη μου. Φιλιά πολλά.

Βασίλης: Να ‘σαι καλά.