Β. Εικοστό πέμπτο της καθημερινής σειράς podcast Archisearch, με θεματική “Advice to Young Architects” και οι αποψινές μας καλεσμένες είναι οι AVW Architecture. Ιδρύθηκαν το 2010 από δύο εξαιρετικές γυναίκες αρχιτέκτονες, την Αγγελική και την Κατερίνα στην Αθήνα, οι οποίες γνωρίστηκαν κατά τη διάρκεια των σπουδών τους στο ΕΜΠ. Ένα από τα πρώτα τους έργα, η μεταποίηση του κτιρίου της Δαφνομήλης 48Α στον Λυκαβηττό, τους χάρισε μία διάκριση από το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής και μία δυναμική αρχή στην καριέρα τους. Έκτοτε το γραφείο έχει αναπτύξει δραστηριότητα πέρα από τον τομέα των κατοικιών, στο σχεδιασμό κτιρίων γραφείων, εμπορικών καταστημάτων, τουριστικών ακινήτων και ξενοδοχείων, καθώς και στα κτίρια ειδικών χρήσεων. Τα τελευταία χρόνια, η AVW δραστηριοποιείται συστηματικά στο χώρο των αεροδρομίων έχοντας μακρόχρονη συνεργασία με την Fraport Greece, για το έργο των 14 περιφερειακών αεροδρομίων. Πρόσφατα ανέλαβε το σχεδιασμό την επίβλεψη της επέκτασης της νοτιοδυτικής πτέρυγας του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών καθώς, σε συνεργασία με το γραφείο Τομπάζη, καθώς και την επέκταση του εμπορικού διαδρόμου, για την περιοχή της Extra Schengen. Αλλά project τους με εμπορική χρήση, είναι το πρώτο και το δεύτερο Dell Exclusive Store στην Ευρώπη. Έχουν βραβευθεί κι έχουν διαμορφώσει τη γλώσσα της εταιρικής ταυτότητας Dell, για τα καταστήματα της. Το έργο τους έχει κερδίσει βραβεία και διακρίσεις από το Τεχνικό Επιμελητήριο Ελλάδος, τη διαδικτυακή πλατφόρμα Architeaser, τα German Design Awards, τα Retail Design Awards και το Ελληνικό Ινστιτούτο Αρχιτεκτονικής, αλλά και άλλους φορείς. Κυρίες και κύριοι, κοντά μας είναι η Αγγελική Αθανασιάδου και η Κατερίνα Βασιλάκου.

Βασίλης: Γεια σου, Βασίλη. Χαιρόμαστε πολύ που είμαστε εδώ και σε ευχαριστούμε για την πρόσκληση. Είναι πάντα όμορφο να βρισκόμαστε με αγαπημένους φίλους και να μοιραζόμαστε τις εμπειρίες μας, που μπορεί να αξιοποιηθούν και από τους νεότερους. Σ’ ευχαριστούμε πολύ για αυτή την ευκαιρία.

Βασίλης: Να είστε καλά, κι εγώ ευχαριστώ. Θα ήθελα να ξεκινήσουμε με ένα βασικό ερώτημα: Τι σημαίνει να είσαι γυναίκα στην αρχιτεκτονική στην Ελλάδα σήμερα; Πόσο δύσκολο είναι για μια γυναίκα αρχιτέκτονα να καθιερωθεί; Υπάρχουν περισσότερες δυσκολίες σε σχέση με έναν άνδρα συνάδελφο και ποιες είναι αυτές;

Κατερίνα: Θα ξεκινήσω εγώ και σίγουρα η Αγγελική θα συμπληρώσει. Είναι μια ερώτηση που πάντα μας απασχολεί, ειδικά στην Ελλάδα. Το γραφείο μας αποτελείται κυρίως από γυναίκες — δεν το επιλέξαμε σκόπιμα, απλώς έτσι προέκυψε. Πλέον έχει γίνει και μια εσωτερική ταυτότητα για εμάς. Αξιοσημείωτο είναι ότι ενώ στη σχολή οι συμφοιτητές μας ήταν κυρίως γυναίκες, στον επαγγελματικό χώρο συναντούμε λιγότερες γυναίκες στο ίδιο επίπεδο συνεργασίας.

Σίγουρα το θέμα της μητρότητας παίζει ρόλο — μπορεί να καθυστερήσει την επαγγελματική ενσωμάτωση ενός νέου ανθρώπου σε ένα επάγγελμα που απαιτεί πολλές ώρες και μεγάλη ενέργεια. Παρόλα αυτά, δεν το έχουμε δει ως εμπόδιο. Βρίσκουμε τρόπους μέσα στα όριά μας να είμαστε ευέλικτες και να ανταποκρινόμαστε στις απαιτήσεις, αξιοποιώντας τη δυναμική της γυναικείας ιδιότητας. Οι γυναίκες είναι συχνά πιο ευέλικτες σε κάποιες καταστάσεις και έτσι μπορούν να σταθούν καλά σε έναν ανδροκρατούμενο χώρο, όπως αυτόν της αρχιτεκτονικής και των τεχνικών έργων.

Φυσικά έχουμε συναντήσει και περίεργες περιπτώσεις, ειδικά λόγω νεότητας, καθώς κάποιοι αναρωτιούνται τι μπορεί να προσφέρει ένας νέος άνθρωπος, πόσο μάλλον μια νέα γυναίκα, μέσα σε ομάδες με μεγαλύτερη εμπειρία και άνδρες. Τα επαγγέλματα με τα οποία συνεργαζόμαστε, όπως μηχανολόγοι και πολιτικοί μηχανικοί, είναι επίσης πολύ ανδροκρατούμενα. Ωστόσο πιστεύω πως με σοβαρότητα και αξιοπρέπεια μπορείς να κερδίσεις τον χώρο σου και να αποφύγεις προκαταλήψεις που, δυστυχώς, υπάρχουν ακόμα στην Ελλάδα. Εργαζόμαστε προς αυτή την κατεύθυνση, ώστε να τις ξεπεράσουμε.

Βασίλης: Να τις καταρρίψουμε.

Αγγελική: Να προσθέσω κι εγώ κάτι σε όσα είπε η Κατερίνα. Εμάς αυτές οι δυσκολίες μάς πείσμωσαν στα πρώτα μας βήματα. Μπήκαμε σε τομείς σχεδιασμού όπου ήμασταν πραγματικά «η μύγα μέσα στο γάλα». Πολυπληθείς ομάδες με μεγαλύτερους σε ηλικία και εμπειρία συνεργάτες, συνηθισμένους σε άλλες μορφές εργασίας. Ήταν μεγάλη ικανοποίηση να διεκδικείς τη θέση σου μέσα στην ομάδα και να βλέπεις ότι αξιολογούν αυτό που μπορείς να προσφέρεις, ανεξάρτητα από ηλικία και φύλο. Εκεί μπορεί να δημιουργήσεις μια ουσιαστική συνεργασία.

Βασίλης: Πολύ σωστά. Έχετε πλέον πάνω από επτά χρόνια εμπειρίας στον χώρο των αεροδρομίων. Πώς ξεκίνησε αυτή η ενασχόληση;

Αγγελική: Ήταν κάτι σαν κεραυνός εν αιθρία. Μια μέρα μας κάλεσε ένας συνεργάτης και μας είπε ότι μας πρότεινε, μαζί με άλλα σχήματα, σε μια κοινοπραξία του ΑΚΤΩΡ με τη Vinci, που επρόκειτο να συμμετάσχει σε διαγωνισμό για την παραχώρηση των περιφερειακών αεροδρομίων. Μετά από συνεντεύξεις, για καλή μας τύχη, επιλέχθηκαν εμάς για τη συνεργασία.

Ενταχθήκαμε σε μια πολυεθνική ομάδα με μηχανικούς από Ελλάδα και το εξωτερικό, που κλήθηκε να ετοιμάσει τον φάκελο του διαγωνισμού. Το αντικείμενο ήταν τεχνικό: έπρεπε να γίνει due diligence για τα terminals και μια πρώτη εκτίμηση κόστους για την οικονομοτεχνική προσφορά.

Ξεκινήσαμε να ταξιδεύουμε στα 14 διαφορετικά αεροδρόμια και μας γοήτευσε το αντικείμενο αλλά και τα ίδια τα κτίρια, που είχαν πολύ διαφορετικό χαρακτήρα ανάλογα με τον προορισμό. Αυτό μας έδωσε το προσωπικό δημιουργικό «σαράκι» να σκεφτούμε την αρχιτεκτονική των αεροδρομίων, λαμβάνοντας υπόψη την εποχικότητα (seasonality) που τα χαρακτηρίζει.

Σιγά-σιγά, σε κάθε συνεργασία και παρουσίαση, προτείναμε ιδέες που εκτιμήθηκαν και αξιοποιήθηκαν από τους υπεύθυνους του έργου. Έτσι μας ζήτησαν να επεκτείνουμε τη δραστηριότητά μας, σκεπτόμενες πιο δημιουργικά πώς να φανταστούμε εκ νέου ένα περιφερειακό αεροδρόμιο, προσαρμοσμένο στα χαρακτηριστικά του κάθε προορισμού.

Η συνεργασία αυτή κράτησε περίπου οκτώ μήνες και προέκυψαν ενδιαφέροντα στοιχεία και ιδέες σε πολλά επίπεδα. Επιπλέον, μάθαμε να «πουλάμε» αρχιτεκτονικές ιδέες με επιχειρηματικούς όρους. Δηλαδή, δεν αρκούσε να πείσουμε για το αισθητικό αποτέλεσμα, αλλά και για το οικονομικό όφελος.

Κατερίνα: Αυτό ακριβώς ήταν το ζητούμενο. Μας ζητήθηκε να δούμε πώς μπορεί να υπολογιστεί το κόστος ανακαίνισης αυτών των αεροδρομίων. Εμείς σκεφτήκαμε με όρους πώς να κερδίσεις οικονομικά κάνοντας μια παρέμβαση που θα δίνει ταυτόχρονα και αισθητική αξία, αντιμετωπίζοντας πρακτικά προβλήματα με δημιουργικούς τρόπους.

Η προσέγγιση αυτή, που ήταν «out of the box», έγινε δεκτή με ενθουσιασμό ως ένα case study. Έτσι δόθηκε ο χώρος για πραγματική δημιουργική σκέψη, παρόλο που το αντικείμενο ήταν καθαρά τεχνικό.

Επειδή, όπως είπε και η Αγγελική, δεν μπορούμε να μένουμε αδρανείς, πάντα υπάρχουν αυτοί οι σπόροι αμφιβολίας και δημιουργικότητας. Αυτή η εμπειρία αποτέλεσε την αρχή μιας σημαντικής διαδρομής, για την οποία είμαστε πολύ περήφανες, παρά το γεγονός ότι στην αρχή δεν ξέραμε πού θα μας οδηγούσε.

Και επειδή απευθυνόμαστε σε νέους ανθρώπους, ίσως είναι σημαντικό να πούμε κάτι τέτοιο: όταν ζεις μια τέτοια ιστορία, δεν καταλαβαίνεις πάντα πού σε οδηγεί, αλλά το σημαντικό είναι να ακούς τη φωνή της καρδιάς σου και να ακολουθείς το δικό σου δρόμο.

Α. Και έτσι, Βασίλη, συνεχίζοντας από εκεί που σταμάτησε η Κατερίνα, δόθηκε τελικά η προσφορά του διαγωνισμού. Εμείς είχαμε μεγάλη προσδοκία ότι θα κερδίζαμε και θα αναλαμβάναμε τουλάχιστον κάποιες από τις μελέτες. Δυστυχώς, όμως, ο διαγωνισμός χάθηκε από το consortium με το οποίο συνεργαζόμασταν. Μετά από κάποιο καιρό ανακοινώθηκε ότι τον διαγωνισμό κέρδισε η Fraport Greece.

Τότε, πολύ συνειδητά, η Κατερίνα και εγώ αποφασίσαμε να διεκδικήσουμε ένα κομμάτι του ρόλου μας μέσα στο έργο. Ήταν ένα αντικείμενο στο οποίο είχαμε αφιερώσει πολύ χρόνο και σκέψη, το γνωρίζαμε καλά και το αγαπούσαμε. Μαζέψαμε όλο το κουράγιο, τη δύναμη και τη δουλειά μας και χτυπήσαμε την πόρτα της Fraport. Καταφέραμε να κλείσουμε ένα interview με έναν από τους ανθρώπους που διαχειρίζονταν το έργο, παρουσιάσαμε με χαρά την εμπειρία μας και ζητήσαμε να συμμετέχουμε.

Αυτοί ανταποκρίθηκαν με μια πρόταση να σχηματίσουμε μια ομάδα που θα ηγούμασταν, καλύπτοντας όλες τις τεχνικές ειδικότητες, και να ξεκινήσουμε μαζί τους ως σύμβουλοι. Αυτή ήταν η αρχή της συνεργασίας μας, η οποία συνεχίζεται μέχρι σήμερα. Είμαστε ίσως οι μακροβιότεροι συνεργάτες τους σε αυτό το έργο, έχοντας ασχοληθεί συστηματικά για πολλά χρόνια με διάφορα αντικείμενα.

Συνεργαζόμαστε τόσο με το τεχνικό κομμάτι, που αφορά τις μελέτες και άλλους σταθμούς, όσο και με το επιχειρησιακό τμήμα που διαχειρίζεται τη λειτουργία των αεροδρομίων, καθώς και με το εμπορικό τμήμα και τη διοίκηση της Fraport. Έχουμε αναλάβει project management για τα γραφεία τους, μελέτη επέκτασης και επίβλεψη, δημιουργώντας μια πολύ εξειδικευμένη γνώση και εμπειρία.

Και για πολύ καλή μας τύχη, αυτό μας οδήγησε στο επόμενο μεγάλο βήμα, τον διαγωνισμό για τον Διεθνή Αερολιμένα Αθηνών.

Κ. Ναι, αυτό είναι ίσως το πιο σημαντικό βήμα για το γραφείο μας αυτή τη στιγμή. Ξεκίνησε ένας διαγωνισμός που αφορά project management και μελέτες για την επέκταση του Διεθνούς Αερολιμένα Αθηνών. Συμμετείχαμε με την κοινοπραξία Arport, όπου το project management ανέλαβε η εταιρεία Hanbasil και ο αρχιτεκτονικός διαγωνισμός και η υψηλή επίβλεψη έγιναν σε συνεργασία με το γραφείο Τομπάζη.

Πρόκειται για ένα εξαιρετικά πολύπλοκο έργο, με εξαιρετικά πιεστικό χρονοδιάγραμμα, που απασχόλησε όλο το δυναμικό του γραφείου μας για αρκετό καιρό. Το αποτέλεσμα που πετύχαμε μας γεμίζει περηφάνια. Μας αρέσει πολύ να μιλάμε για αυτό το έργο και την εμπειρία που αποκτήσαμε, γιατί αποτέλεσε ένα μεγάλο σχολείο και μας έδωσε μεγάλη χαρά. Τα χρονοδιαγράμματα ήταν απαιτητικά και υπήρχαν πολλές δυσκολίες, αλλά πιστεύω ότι θα ήταν καλύτερα να το συζητήσουμε εκτενέστερα αργότερα, όταν το έργο θα έχει ανοίξει επίσημα. Προς το παρόν, μπορούμε να πούμε πως ήταν μια πολύ σημαντική και ευτυχής στιγμή για εμάς.

Β. Συγχαρητήρια! Υπάρχει μια παροιμία που λέει: “If you don’t ask, you do not get.”

Α. Είναι μεγάλο μάθημα αυτό, Βασίλη. Εγώ έχω περάσει κάποια χρόνια στο Λονδίνο και ένα από τα πιο σημαντικά μαθήματα που πήρα εκεί, και θεωρώ πως είναι κρίσιμο να το μοιραστώ εδώ, ειδικά για τους νέους επαγγελματίες, είναι ότι το αυτοκίνητο (self motivation) είναι από τα σημαντικότερα συστατικά της επιτυχίας. Κανείς δεν θα σου χαρίσει τίποτα.

Μπορεί κάποια στιγμή να βρεθεί κάποιος που θα σου ανοίξει μια πόρτα ή θα σου δώσει μια ευκαιρία, αλλά πρώτα πρέπει να μάθεις να ανοίγεις τις πόρτες μόνος σου, γιατί δεν θα έρθουν πάντα αυτοί οι άνθρωποι. Και δεύτερον, όταν η πόρτα ανοίξει, πρέπει να δουλέψεις ακόμα πιο σκληρά για να προχωρήσεις και να εκπληρώσεις τους στόχους σου, τόσο για τον εαυτό σου όσο και για το γραφείο σου.

Η επιτυχία και η δραστηριότητα χτίζονται βήμα βήμα. Αυτό που συζητάμε με την Αγγελική ακόμα και σε έργα που φαίνονται λιγότερο ελπιδοφόρα, είναι πώς μπορούμε να τα κάνουμε «κερδισμένο στοίχημα», πώς να αναδείξουμε το απλό ή εύκολο σε κάτι σημαντικό. Νομίζω πως αυτό μας έχει βοηθήσει να χτίσουμε την ταυτότητά μας και να είμαστε περήφανες για τη δουλειά μας. Τελικά, μισή ευκαιρία είναι αυτή που φτιάχνεις μόνος σου, όταν σου παρουσιάζεται.

Β. Ακριβώς. Τις ευκαιρίες τις δημιουργούμε εμείς. Εσείς δουλέψατε με μια εταιρεία, αποκτήσατε τεχνογνωσία, χάσατε το διαγωνισμό, αλλά παρόλα αυτά πήρατε την πρωτοβουλία με θάρρος και εμπιστοσύνη στη δουλειά σας, χτυπήσατε την πόρτα και διεκδικήσατε το ρόλο σας. Δεν είχατε τίποτα να χάσετε και τελικά τα καταφέρατε. Αυτό είναι ένα πολύ καλό μάθημα για τους νέους που μας ακούν. Φυσικά, χρειάζεται σκληρή δουλειά, υπομονή, επιμονή και εγρήγορση.

Πάμε στην επόμενη ερώτηση: πώς καταφέρνετε να διατηρείτε τον ίδιο ενθουσιασμό που είχατε στα φοιτητικά σας χρόνια; Πώς ανανεώνεστε και πώς διατηρείτε τη φρεσκάδα σας, έχοντας ήδη μπει στα βαθιά νερά της αρχιτεκτονικής και της καθημερινότητας;

Κ. Νομίζω ότι αν δεν το κάνουμε αυτό, δεν θα μπορούσαμε να υπάρχουμε ως γραφείο. Αυτό είναι η αναπνοή μας. Δεν θα μπορούσαμε να συνεχίσουμε αν δεν ονειρευόμαστε και δεν προσδοκούμε κάτι καλύτερο σε κάθε νέο project. Όταν έχεις αυτή την επιθυμία στην καρδιά σου, όλες οι άλλες δυσκολίες ξεπερνιούνται. Δεν αφήνεις τον εαυτό σου να πέσει σε μονοπάτια ρουτίνας και απαξίωσης. Έτσι, η προσπάθεια ανταμείβεται και σου δίνει δύναμη να προχωρήσεις.

Είναι μια σχέση ανταπόδοσης: όταν τιμάς κάτι και του δίνεις αξία, ακόμα κι αν δεν φαίνεται σημαντικό, αυτή είναι η κινητήρια δύναμη που σε κρατάει.

(Κοιτάζει προς την Αγγελική.) Αγγελική, εσύ πώς το νιώθεις;

Α. Θα ήθελα να συμπληρώσω ότι το γραφείο ξεκίνησε από εμάς τις δύο, αλλά πίσω μας υπάρχει μια δημιουργική ομάδα με πολλά μέλη. Κάθε ένας από αυτούς είναι πολύτιμος συνεργάτης — ή καλύτερα, συνεργάτιδα, γιατί οι περισσότερες είναι γυναίκες — με ιδιαίτερες δεξιότητες.

Αυτό συνέβη εν μέρει από επιλογή και εν μέρει από τύχη. Κοιτώντας πίσω, νιώθουμε πολύ τυχερές που έχουμε αυτή την πολυφωνία, όπου ο καθένας φέρνει το δικό του κομμάτι.

Καθημερινά, η Κατερίνα κι εγώ προσπαθούμε να είμαστε ανοιχτές σε αυτές τις φωνές. Στη δημιουργική διαδικασία, αυτό που μας κρατά ζωντανές είναι ότι προσπαθούμε σε κάθε πρόκληση να μαζευόμαστε όλοι μαζί και να κάνουμε ένα χαλαρό και δημιουργικό brainstorming, όπου ο καθένας μπορεί να μοιραστεί τις ιδέες του.

Αυτό απαιτεί χρόνο και προσωπική αναζήτηση, και επιστρέφοντας στο τραπέζι με νέες ιδέες και έρευνα εμπλουτίζουμε τη γνώση μας και αυτό που είμαστε, πέρα από την αρχιτεκτονική.

Αυτό το πρώτο βήμα είναι το πιο σημαντικό και γεννά το έργο. Είναι πολύ σημαντικό να ξεκινάει κανείς με αυτή την προσδοκία και φρέσκο βλέμμα.

Κ. Σίγουρα, και όταν ολοκληρώνεται το έργο, σου δίνει το όραμα που χρειάζεσαι για να συνεχίσεις στα επόμενα.

Β. Μια που μιλήσαμε για το γραφείο και τη δημιουργική διαδικασία, πείτε μας λίγα λόγια για το πώς ξεκίνησε η ιδέα του γραφείου και ποια ήταν τα πιο σημαντικά βήματα στην αρχή.

Κ. Η ιδέα του γραφείου υπήρχε πάντα από τότε που γνωριστήκαμε με την Αγγελική. Συνεργαζόμαστε συστηματικά από τα χρόνια της σχολής, από το δεύτερο έτος.

Μετά τις σπουδές και κάποιους κύκλους μεταπτυχιακών και εργασίας σε άλλα γραφεία, ξεκινήσαμε μαζί το δικό μας γραφείο στην αρχή της κρίσης — λίγο από αντίδραση, λίγο από άγνοια κινδύνου. Πάντα το πιστεύαμε.

Τα πράγματα ήρθαν συγκυριακά, αλλά αξιοποιήσαμε τις ευκαιρίες. Το πρώτο έργο που αναλάβαμε ήταν στην οδό Δαφνομήλη 48Α, ένα έργο που αρχικά θεωρούνταν απαξιωμένο. Με αυτό ξεκινήσαμε να χτίζουμε την επιθυμία μας να κάνουμε το καλύτερο.

Το έργο προχώρησε και μας χάρισε την πρώτη μας διάκριση σε αρχιτεκτονικό διαγωνισμό. Όταν είσαι νέος, αυτό το βραβείο είναι πολύ σημαντικό και λειτουργεί ως επιβράβευση και κίνητρο για να συνεχίσεις.

Β: Σχεδόν αμέσως μετά ήρθε μια πρόταση από το γραφείο Ποτηρόπουλου να συμμετάσχουμε μαζί στον περίφημο διαγωνισμό για τις Villas Navarino στο Sea Dunes. Από εκεί ξεκίνησε μια πολύ δημιουργική συνεργασία, μέσα από την οποία σχεδιάσαμε τις γνωστές κατοικίες, οι οποίες έκτοτε έχουν βραβευτεί και ξεχωρίσει. Ήταν η πρώτη φορά που συνεργαστήκαμε επί ίσοις όροις με ένα παλαιότερο και καταξιωμένο γραφείο. Αυτό ήταν ένα σημαντικό βήμα που μας απέδειξε ότι ξαφνικά μπορούν να συμβούν σημαντικά πράγματα.

Στη συνέχεια, σχεδόν αμέσως, ήρθε η πρόταση για ενασχόληση με τα αεροδρόμια, που μας άνοιξε τον δρόμο για μια νέα κατεύθυνση στην πορεία μας. Και κάπως έτσι, το ένα πράγμα έφερε το άλλο. Όταν μετά από δέκα χρόνια κοιτάς πίσω, συνειδητοποιείς πόσο πολύ έχεις δουλέψει και πόσο σημαντική ήταν αυτή η πίστη που είχες στην αρχή. Κάθε μέρα, κάθε λεπτό, χτίζεις κάτι που τότε μπορεί να μην το καταλαβαίνεις πλήρως, αλλά αργότερα συνειδητοποιείς πως άξιζε τον κόπο. Με αυτόν τον τρόπο φτάσαμε βήμα-βήμα έως εδώ, με έργα μικρότερα και μεγαλύτερα.

Α: Νομίζω ότι το ενδιαφέρον είναι ότι δουλεύουμε σε πολλούς ρυθμούς. Αναλαμβάνουμε έργα που παραδοσιακά ανήκουν στα μεγάλα και παλιά γραφεία της Ελλάδας, αλλά και πολύ εξειδικευμένα tailor-made έργα. Μπορούμε εξίσου να ασχοληθούμε με ένα αεροδρόμιο και με ένα μικρό εσωτερικό χώρο. Μας ενδιαφέρει η εμπειρία της εναλλαγής μεταξύ διαφορετικών κλιμάκων και αντικειμένων. Ποτέ δεν επιδιώξαμε να είμαστε ένα γραφείο που εξειδικεύεται μόνο σε ένα τομέα· μας αρέσει να παράγουμε σκέψη, αλλάζοντας συνέχεια αντικείμενο. Αυτό μας κρατά ευέλικτους και σε εγρήγορση.

Β: Εσείς, Αγγελική, γνωριστήκατε στο Green Design Festival, όπου ανέλαβες το αρχιτεκτονικό implementation σε συνεργασία με το ECO Museum, καθώς έχεις εμπειρία και στη σκηνογραφία. Μπορείς να μας πεις περισσότερα γι’ αυτό;

Α: Επέλεξα να κάνω μεταπτυχιακό στον σχεδιασμό περιβαλλόντων παράστασης, γιατί με ενδιέφερε πολύ η αφήγηση και η αφηγηματική διάσταση στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Ήθελα να προσεγγίσω τον χώρο από μια διαφορετική οπτική. Σπούδασα στο Central Saint Martins στο Λονδίνο, μια πολύ γνωστή σχολή, και έμεινα εκεί ασχολούμενη με σκηνοθεσία και κινηματογράφο. Συμμετείχα σε σημαντικά project, όπως στο British Film Institute και σε διάφορους φορείς και χορηγούς.

Επιστρέφοντας στην Ελλάδα, ακολούθησα δύο παράλληλες πορείες: την αρχιτεκτονική και το θέατρο/κινηματογράφο. Συνεχίζω να κάνω σκηνικά για το θέατρο όταν εμφανίζεται η ευκαιρία, συνεργαζόμενη με συντελεστές που με ενδιαφέρουν. Πέρυσι και φέτος, για παράδειγμα, στο θέατρο Από Μηχανής, είχαμε κάνει σκηνικά και κοστούμια για μια παράσταση σε συνεργασία με τη Λήδα Σπερελάκη, με πρωταγωνιστή τον Νικήτα Τσακίρογλου και ένα καστ επτά-οκτώ ηθοποιών.

Αυτή η δραστηριότητα αποτελεί μια ευχάριστη δημιουργική ανάπαυλα και μπαίνει σιγά-σιγά και στην καθημερινότητα του γραφείου. Όταν προκύπτουν τέτοια έργα, όλη η ομάδα συμμετέχει, μοιραζόμαστε σκέψεις και εμπειρίες, που τροφοδοτούν τη δουλειά μας.

Β: Ας μιλήσουμε για τον πελάτη. Εκπαιδεύεται; Τι πρέπει να γνωρίζει για να συνεργαστεί αποτελεσματικά με έναν αρχιτέκτονα;

Κ: Αυτό είναι ένα ενδιαφέρον ερώτημα, γιατί τι σημαίνει «εκπαιδεύω», τι σημαίνει «είμαι ανοιχτός»; Σίγουρα, ο πελάτης είναι το άτομο που σου αναθέτει τη δουλειά. Έχει μια ιδέα, κάτι που θέλει να φτιάξει, και πρέπει να το οικειοποιηθεί.

Το στοίχημα είναι αν έχεις ήδη κοινό κώδικα με τον πελάτη ή αν χρειάζεται να δημιουργήσεις νέους κώδικες. Ως αρχιτέκτονες, εκπαιδευόμαστε καθημερινά να είμαστε ανοιχτοί: να καταλαβαίνουμε τι θέλει ο πελάτης, αλλά και τι μπορεί να χρειάζεται πέρα από αυτό που ζητάει. Αυτή η εργασία εξελίσσεται συνεχώς.

Όταν κάποιος πελάτης έρχεται σε εμάς, καθοριστικό είναι πόσο ανοιχτός είναι να δεχτεί ιδέες που μπορεί να ξεφεύγουν από τη δική του σκέψη και αν είναι πρόθυμος να τις συζητήσει. Παρατηρούμε ότι τα έργα που φτάνουν σε υψηλό επίπεδο και εξελίσσουν τη σκέψη μας γίνονται σε συνεργασία με πελάτες που είναι ανοιχτοί στη συζήτηση και την ανταλλαγή ιδεών.

Έχουμε μέχρι τώρα την τύχη να έχουμε πολύ καλή σχέση με όλους τους πελάτες μας, ακόμη και με τους πιο απαιτητικούς. Παρά τις δύσκολες στιγμές, στο τέλος υπάρχει πάντα δικαίωση. Για να πάρει ο πελάτης το καλύτερο, είναι καλό να ψάξει και να καταλάβει σε ποιο γραφείο πρέπει να απευθυνθεί. Επίσης, καλό είναι να εμπιστευτεί τους ειδικούς, που μπορούν να τον καθοδηγήσουν σωστά.

Α: Θα προσθέσω ότι είναι σημαντικό να υπάρχει ανοιχτό πνεύμα και από τις δύο πλευρές. Δεν έχουμε έναν συγκεκριμένο τρόπο προσέγγισης σε κάθε έργο. Μας ενδιαφέρει ο άνθρωπος ή η εταιρεία για την οποία σχεδιάζουμε, καθώς και οι ανάγκες τους. Θέλουμε να κατανοήσουμε τι μας μεταφέρουν, ακόμα κι αν δεν το εκφράζουν με τον πιο σαφή τρόπο. Έτσι εντοπίζουμε το ουσιαστικό ερώτημα πριν ξεκινήσουμε το σχεδιασμό και πάνω σε αυτό δουλεύουμε.

Β: Στο συνέδριο Architects Talk μιλήσατε για καινοτόμες ιδέες. Τι σημαίνει για εσάς η καινοτομία;

Α: Αναφερθήκαμε στη συμμετοχή μας σε έναν κλειστό διαγωνισμό για μια μεγάλη εταιρεία τηλεπικοινωνιών. Στο brief υπήρχε ένα βασανιστικό ερώτημα: η εναλλαξιμότητα και η μεταλλαξιμότητα των χώρων. Αποφασίσαμε να σχεδιάσουμε ένα αντικείμενο, βιομηχανικής παραγωγής, που θα μπορούσε να υλοποιήσει την αρχιτεκτονική μας ιδέα.

Στην πρώτη παρουσίαση, οι αντιδράσεις ήταν ανάμεικτες: απορία, ενθουσιασμός και λίγο φόβος, καθώς η υλοποίηση απαιτούσε εκτεταμένη έρευνα και ανάπτυξη από τη βιομηχανία. Κατά τη διάρκεια των επόμενων μηνών, επισκεφθήκαμε διάφορα εργοστάσια στην Ευρώπη, μέχρι που καταλήξαμε σε μια εταιρεία στην Ιταλία, που έχει μεγάλο ερευνητικό και καινοτόμο τμήμα.

Μαζί με την εταιρεία αυτή, αναπτύξαμε ένα πρωτότυπο μοντέλο, το οποίο λειτουργούσε μηχανικά, και στην τελική παρουσίαση καταφέραμε να υλοποιήσουμε ένα βιομηχανικό αντικείμενο που αποτελούσε την αρχή της ιδέας μας.

Δεν είμαστε βιομηχανικοί σχεδιαστές, αλλά η ανάγκη του έργου μας ώθησε σε αυτή την κατεύθυνση. Για εμένα, η καινοτομία είναι σήμερα η ικανότητα να συνθέτεις στοιχεία από διαφορετικά πεδία — την τεχνολογία, το διαδίκτυο, τη βιομηχανία, αλλά και άλλες ειδικότητες — για να δώσεις μια νέα απάντηση σε ένα ερώτημα.

Να συμπληρώσω λίγο σε αυτό που λέει η Αγγελική. Νομίζω ότι το να κρίνουμε αν κάτι είναι καινοτόμο ή όχι, είναι ένα συμπέρασμα που προκύπτει από το αποτέλεσμα. Η αρχή για να φτάσεις σε κάτι καινοτόμο είναι πάντα η επιθυμία να σκεφτείς τα πράγματα με έναν καινούργιο τρόπο που να εξυπηρετεί καλύτερα το σήμερα.

Στην αρχιτεκτονική, συνήθως έχουν ήδη λυθεί κάποια βασικά ζητήματα. Οπότε, για να κάνεις κάτι πραγματικά καινοτόμο, δεν πρέπει να ξεκινήσεις με τη σκέψη «θέλω να κάνω κάτι καινοτόμο». Πρέπει να ξεκινήσεις με το ερώτημα «πώς μπορώ να πω κάτι νέο για το σήμερα και για μια ανάγκη που υπάρχει». Και αυτό, δημιουργικά, μπορεί να σε οδηγήσει σε καινοτομία.

Σήμερα τα μέσα που έχουμε στα χέρια μας βοηθούν, αλλά ταυτόχρονα και αποτρέπουν, γιατί φαίνεται σαν να έχουν ήδη γίνει όλα. Ωστόσο, υπάρχει τεράστιο πεδίο δράσης και είναι πολύ σημαντικό οι νέοι να πειραματίζονται, να προσπαθούν να δημιουργήσουν κάτι πρωτότυπο που δεν έχει ξαναγίνει. Υπάρχει βέβαια και η πιθανότητα να αποθαρρυνθούν, και πολλές φορές το βλέπουμε αυτό.

Εμείς, για παράδειγμα, όταν παρουσιάσαμε κάτι που θεωρούμε καινοτόμο, οι πρώτες αντιδράσεις ήταν ενθαρρυντικές, κάτι που μας έδωσε θάρρος να το προωθήσουμε. Πιστεύω πως χρειάζεται να επιμένεις σε αυτό το δρόμο.

Βασίλης: Πολύ ωραία. Τώρα ας περάσουμε στις ερωτήσεις και απορίες των αρχιτεκτόνων που συμμετέχουν στα Archisearch Portfolio Reviews, στο πλαίσιο των Archisearch Career Days, μια νέα πρωτοβουλία που ελπίζουμε να γίνει θεσμός. Η πρώτη ερώτηση είναι: Τι κοιτάτε σε ένα portfolio; Ποια είναι τα συνηθισμένα λάθη που κάνουν οι αρχιτέκτονες; Τι προσέχετε σε μια συνέντευξη; Και τι κάνει ένα portfolio να ξεχωρίσει;

Αγγελική: Βασίλη, το πρώτο που κοιτάμε όταν κάποιος στέλνει αίτηση για συνέντευξη είναι το συνοδευτικό γράμμα (cover letter). Πολλοί παραμελούν αυτό το κομμάτι, αφού έχουν δουλέψει πολύ για το portfolio τους, όμως το cover letter είναι το πρώτο αντιπροσωπευτικό δείγμα του ανθρώπου που έχεις απέναντί σου.

Πρέπει να είναι καλοδουλεμένο και σαφές, να μεταφέρει συγκροτημένα την εικόνα του ατόμου, τις ικανότητές του, τις προσδοκίες και τα ενδιαφέροντά του. Αυτό δημιουργεί την πρώτη εντύπωση τη στιγμή που ανοίγεις το portfolio.

Το portfolio δεν το κοιτάμε ποτέ με «φρέσκο μάτι», γιατί ζούμε σε μια εποχή όπου η εκπαίδευση είναι ευρέως διαδεδομένη και υπάρχουν πολλοί που έχουν σπουδάσει σε κορυφαία πανεπιστήμια και έχουν καταπληκτικές συνεργασίες. Αυτό που ψάχνουμε είναι το ιδιαίτερο στοιχείο που κάνει κάποιον μοναδικό.

Ένα καλό portfolio πρέπει να αποδώσει την ταυτότητα και τον χαρακτήρα του δημιουργού, κάτι που ξεπερνά το ίδιο το έργο, την αισθητική ή τον όγκο του portfolio. Είναι το «ποιος είσαι» και πώς αυτό μεταφέρεται μέσα από το υλικό στον αναγνώστη.

Κατερίνα: Νομίζω ότι υπάρχει πάντα η αγωνία, ειδικά όταν είμαστε νέοι και ψάχνουμε για δουλειά σε ένα γραφείο που θα μας εμπνέει. Πολλές φορές σκεφτόμαστε πώς θα κάνουμε εντύπωση ή πώς θα φανεί το έργο μας πιο ενδιαφέρον, ενώ θα έπρεπε να σκεφτόμαστε πώς να εκφράσουμε την αλήθεια μας, αυτό που πραγματικά είμαστε και μας ενδιαφέρει.

Είναι πολύ σημαντικό να μην νιώθουμε «λίγοι» όταν κάνουμε αίτηση για εργασία. Πρέπει να νιώθουμε «πολλοί» και να προσφέρουμε τον εαυτό μας με το καλύτερο που έχουμε. Εκείνο που κοιτάμε ουσιαστικά, είναι η επιθυμία να προσφέρει κάποιος στην ομάδα.

Ένας φίλος μου που επιλέγει προσωπικό έλεγε πάντα ότι υπάρχουν τρία βασικά χαρακτηριστικά: fit, greet και character. Το «fit» αφορά το κατά πόσο κάποιος έχει τα απαιτούμενα προσόντα και ταιριάζει στη θέση. Το «greet» είναι η διάθεση για μάθηση και πρόοδο. Το «character» είναι ο χαρακτήρας, που αποκαλύπτεται μέσα από την καθημερινή συνεργασία και είναι καθοριστικός για την επιτυχία της συνεργασίας.

Βασίλης: Πολύ σωστά. Θέλω να τονίσω ότι όλοι συμφωνούν πως τα soft skills και η συνεργασία είναι καθοριστικά. Χρειαζόμαστε ανθρώπους όχι μόνο ταλαντούχους, αλλά και εργατικούς, σε εγρήγορση, με θετική ενέργεια, που ξέρουν να συνεργάζονται. Ο συνεργάτης γίνεται ένα κομμάτι της οικογένειας. Το ταλέντο είναι σημαντικό, αλλά αν δεν μπορείς να συνεργαστείς, δεν υπάρχει «fit».

Ευχαριστούμε πολύ για το feedback. Θέλω να ρωτήσω και κάτι ακόμα, επειδή η Αγγελική μίλησε για το background. Ένας από τους νέους που μας έστειλε ερωτήσεις ρωτάει: Καλλιτεχνικά project που δεν ανήκουν στον στενό αρχιτεκτονικό χώρο, τοποθετούνται στο portfolio; Και πώς αξιολογείται η εργασιακή εμπειρία που δεν συμπεριλαμβάνεται στο portfolio, όπως π.χ. η δουλειά σε οργάνωση και αξιολόγηση διεθνών αρχιτεκτονικών διαγωνισμών, αλλά και σε καλλιτεχνικά project και performances; Πώς μπορεί να αναδειχθεί αυτό στη διαδικασία αίτησης;

Αγγελική: Είχα ακριβώς το ίδιο δίλημμα όταν επέστρεψα στην Ελλάδα. Είχα κάνει έναν μεγάλο κύκλο συνεργασιών στο εξωτερικό σε παράλληλα πεδία, αρκετά δυνατά, κάποιες φορές ακόμα πιο δυνατά από την αρχιτεκτονική μου εμπειρία. Είχα δύο παράλληλα portfolio, ανάλογα με το ποιον απευθυνόμουν.

Παρόλο που υπήρχε η αγωνία πώς να συνδυάσω αυτά τα δύο και ποιος θα καταλάβει τη σημασία της συνύπαρξης, πιστεύω ότι με την πάροδο του χρόνου και τη δημιουργία πολυπληθέστερων ομάδων, δεν μας ενδιαφέρει μόνο η εξειδίκευση, αλλά και η σύνθεση.

Σήμερα πολλά γραφεία ενσωματώνουν στις ομάδες τους ειδικότητες όπως γραφίστες, σκηνογράφους, interior designers, product designers, και αυτό είναι συνηθισμένο και στο εξωτερικό.

Ένας άνθρωπος που έχει τέτοια εμπειρία ή ικανότητα σύνθεσης και σκέψης, οφείλει να βρει τρόπο να εντάξει αυτή τη δραστηριότητα μέσα στο portfolio, εξηγώντας το κομμάτι της δουλειάς και της σκέψης που αφορά το γραφείο και την επαγγελματική δραστηριότητα.

Το διαθεματικό (interdisciplinary) είναι εξαιρετικά ενδιαφέρον. Στο Λονδίνο, για παράδειγμα, δούλευα με ανθρώπους από διαφορετικά backgrounds – fashion designers, ηθοποιούς, γλύπτες, αρχιτέκτονες, σκηνογράφους – όλοι μαζί με το ίδιο αντικείμενο.

Αυτό το «μπολιάσμα» εμπειριών είναι πολύτιμο και πρέπει να φτάσουμε σε μια εποχή που δεν θα αποκλείουμε τα παρεμφερή πεδία από την αρχιτεκτονική σκέψη και δράση, γιατί είναι μέρος της. Εμάς σαν γραφείο θα μας ενδιέφερε πολύ ένα τέτοιο portfolio.

Βασίλης: Και κλείνουμε με την τελευταία ερώτηση: Μεταπτυχιακό και πρακτική – πριν ή μετά; Μαζί; Τι μεταπτυχιακό να επιλέξω; Πολλοί νέοι ανησυχούν αν θα πρέπει να δουλέψουν πρώτα για να αποκτήσουν εμπειρία ή να ακολουθήσουν αμέσως μεταπτυχιακές σπουδές, που αποτελούν σημαντική επένδυση.

Κατερίνα: Νομίζω πως το πιο σημαντικό είναι να ξέρει κάποιος τι θέλει να κάνει. Αν κάποιος νιώθει έτοιμος και ώριμος να ακολουθήσει συγκεκριμένο μεταπτυχιακό που πιστεύει ότι θα τον βοηθήσει, τότε να το κάνει.

Εγώ ακολούθησα διαφορετική πορεία. Ξεκίνησα να δουλεύω αμέσως μετά τη σχολή, γιατί δεν ήξερα τι ήθελα να κάνω. Προτίμησα να αποκτήσω εμπειρία στην Ελλάδα, να δω τι σημαίνει αρχιτεκτονική στην πράξη και μετά να αποφασίσω.

Πιστεύω ότι είναι πιο ώριμο να αποφασίσεις για το μεταπτυχιακό αφού έχεις κάνει μια διαδρομή στην επαγγελματική πραγματικότητα. Η δική μας γενιά ήταν λίγο «μπριζωμένη», χωρίς συνταγές.

Η χρονική επένδυση στο μεταπτυχιακό είναι σημαντική γιατί εκεί ωριμάζουν κάποιες ιδέες και μπορείς να κουμπώσεις τις δεξιότητές σου σε κάτι πιο ουσιαστικό. Όσοι δεν νιώθουν έτοιμοι, να πάρουν το χρόνο τους, αλλά να επιδιώξουν να επιστρέψουν έστω και για λίγο στις σπουδές. Είναι πολύ σημαντικό.

Αγγελική: Συμφωνώ απόλυτα.

Βασίλης: Αγγελική και Κατερίνα, σας ευχαριστούμε πολύ που ήσασταν μαζί μας απόψε.

Αγγελική: Και εμείς ήταν μεγάλη χαρά.

Κατερίνα: Ήταν χαρά να μοιραστούμε τις σκέψεις μας. Μας βοηθάει να συνειδητοποιήσουμε πολλά για την πορεία μας. Ευχαριστούμε πολύ για την ευκαιρία.

Βασίλης: Να είστε καλά και καλή συνέχεια. Ελπίζω να τα πούμε σύντομα και από κοντά.